Designed by Freepik
İşverenin ödeme aczine düşmesi, Ek m.1: Sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan üç aylık ödenmeyen ücret alacaklarını karşılamak amacı ile İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında ayrı bir Ücret Garanti Fonu oluşturulur.
Ödeme güçlüğü, İşverenin, işçilik maliyetlerini karşılayamaz hale gelmesi ödeme güçlüğü olarak ifade edilebilir. Ekonomik kriz dönemlerinde yaşanabileceği gibi, ekonomik krizin yaşanmadığı dönemlerde işveren tarafında gelişen birtakım istenilmeyen durumlar nedeniyle de ortaya çıkabilir. İşverenin kısa vadede ticari faaliyetlerini sağlıklı şekilde planlayamaması, ödemelerini yapmakta zorlanmasına neden olabilir. İşyerinde veya başka bir yerde haczi mümkün malının bulunmaması nedeniyle borcunu ödeyemeyecek hale gelen işveren, ödeme güçlüğü içinde sayılmaktadır.
İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası ya da hayat sigortası pirim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup tazminata esas ücrete eklenmesi gerektiği (Y9HD)
İşveren Açısından Ödeme Güçlüğü Halleri:
- İşverene karşı aciz vesikası alınması; Acze düşme durumu, işverenin borcunu ödeyemez hale gelmesi ve yapılan icra ve iflas muamelelerinin de karşılıksız kalması anlamına gelmektedir.
- İşverenin iflas etmesi,
- İşverenin iflasının ertelenmesi,
- İşverenin konkordato ilan etmesi,
- Borca batık hale gelmesi; Borca batıklık ise, borçlunun malvarlığındaki aktif değerler toplamının, pasif değerler toplamını karşılayamaması durumudur. Borçlunun aciz hali ne kadar ağır olursa olsun (İİK m.178/III deki durum olmadıkça) kendi iflâsını isteyen borçlu, aciz halinde bulunduğunu ispat etmek zorundadır.
İşçilik Alacaklarının Kapsamı: İşçilik alacakları, iş ilişkisine bağlı olarak parasal değer taşıyan her türlü menfaat olarak tanımlanabilir. İşçilik alacağı kanun, toplu iş sözleşmesi veya bireysel iş sözleşmesine bağlı olarak ücret, ücret ekleri ile diğer ücret alacakları ve aynı zamanda iş ilişkisine bağlı her türlü tazminat alacaklarından oluşmaktadır.
İflas eden şirketin, bütün hak ve borçlarının yasa gereği olarak iflas masasına intikal ettiğini ve müflisin bu hak ve borçları üzerinde tasarruf ehliyeti kalkacağından husumetin iflas masasına yöneltilmesi gerekir (Y9HD)
İşçilik Alacaklarını Koruma Yöntemleri: İşverenin ödeme güçlüğüne düşmesi durumunda işçilik alacaklarına öncelik verilmesi, imtiyaz tanınması en yaygın koruma yöntemidir. 173 Sayılı İşverenin Ödeme Güçlüğüne Düşmesi Halinde İşçi Alacaklarının Korunmasına İlişkin Sözleşme ile ödeme güçlüğüne düşen işveren karşısında iki tür güvence getirilmiş olup Hukukumuzda ödenmeyen işçilik alacakları hem imtiyazlı hem de garanti kurumu yani fon ile korunmaktadır.
- İşçilik alacaklarına tanınan imtiyaz; İmtiyazlı koruma, bir alacağa diğer alacaklara göre ayrıcalık (öncelik) tanınmasıdır. İşçi alacaklarının imtiyaz tanınmak suretiyle güvence altına alınması, alacakların imtiyazsız alacaklardan önce ödenmesini sağlama amacına hizmet etmektedir. İmtiyazlı alacaklarda imtiyazlı olan, alacaklı değil, alacağın kendisidir. Bu nedenle alacaklı, imtiyazlı alacağını üçüncü kişiye devrederse imtiyaz hakkı da alacağı devralan yeni alacaklıya geçer. İmtiyaz hakkı, alacaklının vefatı halinde mirasçılarına ve hatta borcu ödeyerek alacaklının haklarına halef olan kefile de geçer.
İİK m.206’daki düzenlemeye göre; İşçilerin, iş ilişkisine dayanan ve iflâsın açılmasından önceki bir yıl içinde tahakkuk etmiş ihbar ve kıdem tazminatları dahil alacakları ile iflâs nedeniyle iş ilişkisinin sona ermesi üzerine hak etmiş oldukları ihbar ve kıdem tazminatları, birinci sırada imtiyazlı koruma kapsamı içinde bulunmaktadır.
İmtiyazlı Korunan İşçilik Alacaklarının Kapsamı:
- İşçilerin iş ilişkisine dayanan kıdem ve ihbar tazminatı dahil alacaklarının bulunması; iflasın açılmasından önceki döneme ait alacakların imtiyazlı kabul edilerek sıra cetvelinin birinci sırasına kaydedilebilmesi için, işçilerin iş ilişkisine dayanan kıdem ve ihbar tazminatı dahil alacaklarının bulunması ve bu alacakların iflasın açılmasından önceki bir yıllık dönem içinde tahakkuk etmiş olması gerekmektedir. İmtiyaz, alacaklının şahsına değil, alacağa ilişkindir. İmtiyazlı alacağın temliki halinde imtiyaz hakkı, temellük eden alacaklıya geçecektir. İşçi alacağının imtiyazlı alacak olarak kabul edilebilmesi için mutlaka bir mahkeme kararına ihtiyaç bulunmamakta olup işçinin iş ilişkisinin varlığını ortaya koyabileceği her türlü işyeri kaydı, sendika üyeliği, sigorta işe giriş bildirgesi, vb. kayıt ve belgeler ile ödenmeyen işçilik alacakları imtiyazlı alacak olarak kaydedilebilecektir.
İşçi alacaklarının imtiyazı İİK m.206’a dayanmakta olduğundan ilama bağlanmamış olması bu niteliği ortadan kaldırmaz, (Y19HD)
- İflas Nedeniyle iş ilişkisinin sona ermesi üzerine ödenmeyen kıdem ve ihbar tazminatı alacakları; İşverenin yani iflas idaresinin işçilerin iş sözleşmelerini iflas nedeniyle feshetmesi halinde bu durum haklı neden oluşturmamakla birlikte geçerli nedenin var olduğunu kabul etmek gerekmektedir. Aynı şekilde işçilerin ücretlerinin ödenmeye devam etmesi durumunda, salt işverenin iflas etmiş olması, işçi açısından iş sözleşmesini feshetmek için haklı bir neden değildir. Kanun koyucunun iflas nedeniyle iş sözleşmesinin sona ermesi üzerine yalnızca ihbar ve kıdem tazminatları imtiyazlı koruma kapsamına almıştır. İşçinin diğer tazminat talepleri örneğin, sendikal tazminat, kötüniyet tazminatı, ayrımcılık tazminatı, maddi ve manevi tazminat alacakları ise masa alacağı olarak daha kuvvetli bir korumadan yararlanacaktır.
- İşçilik alacaklarının “Garanti Fonu” ile korunması; Ücret Garanti Fonu (ÜGF), işverenin ödeme haczine düşmesi sebebiyle ücretini alamayan ve bazı şartları sağlayan işçilerin, belirli bir süre ile sınırlı olmak üzere ücretlerinin ödenmesi için kurulmuştur Sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan üç aylık ödenmeyen ücret alacaklarını karşılamak amacı ile İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında ayrı bir “Ücret Garanti Fonu” oluşturulmuştur. Yapılacak ödemelerde işçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması koşulu esas alınarak temel ücret üzerinden ödeme yapılır. Bu ödemeler SSGSSK82 uyarınca belirlenen kazanç üst sınırını aşamaz. ÜGF, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının yüzde biridir. Ücret Garanti Fonunun oluşumu ve uygulanması ile ilgili usul ve esaslar ise ilgili yönetmelikle belirlenmiştir.
ÜGF, işçinin her türlü alacağını güvence altına almak üzere kurulmamıştır. Bu fon, “ücret alacaklarını” garanti altına almayı amaçlar. Dolayısıyla işverenin ödeme güçlüğüne düşmesi halinde işçi ancak ücret alacakları için ÜGF’na başvurabilir. Bu doğrultuda, örneğin işverenin ödeme güçlüğüne düşmesi sebebiyle ödenmeyen ihbar ve kıdem tazminatı fon kapsamında değildir.
Fondan Yararlanma Koşulları: Fondan işçiye ödeme yapılabilmesi için başvuru tarihi itibariyle “ücret alacağının zamanaşımına uğramamış olması” ve sınırlı sayılan şu şartların gerçekleşmesi gereklidir;
- İşverenin ödeme güçlüğüne düşmesi,
- İşsizlik sigortası kanununa göre sigortalı sayılan işçilerden olması,
- İşçinin son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması,
- Ödenmeyen ücret alacağının bulunması,
- İşçi alacağı belgesi ile birlikte kuruma başvurması.
Kuruma Başvuru: İşçinin, ÜGF’den yararlanabilmesi için, Türkiye İş Kurumu’na istenilen belgeler ile başvuru için yapması gerekir. İşçinin başvurusu esnasında sunması gereken belgeler;
- İşverenin ödeme güçlüğünü ortaya koyan belge;
- İşveren hakkında aciz vesikası alınması durumunda, icra dairesinden alınan aciz vesikasını veya hacze kabil mal bulunmadığına ilişkin haciz tutanağını,
- İşverenin iflası durumunda, mahkemece verilen iflas kararını veya iflas kararının ilan edildiğini gösteren belgeyi,
- İşverenin iflasının ertelenmesi durumunda, mahkemece verilen iflasın ertelenmesi kararını veya iflasın ertelenmesinin ilan edildiğini gösteren belgeyi,
- İşveren hakkında konkordato ilan edilmesi durumunda, mahkemece verilen konkordato mühlet kararını veya konkordato mühlet kararının ilan edildiğini gösteren belgeyi başvurusu esnasında sunmalıdır.
- İşçi alacak belgesi; Bu belge, işçinin ücret alacağını aylar itibariyle gösteren bir belgedir. İşçi alacak belgesi, işveren hakkında aciz vesikası düzenlendiği durumda işveren tarafından, işverenin iflası halinde iflas dairesi veya iflas idaresi tarafından, işverenin iflasının ertelenmesi durumunda kayyım tarafından, işveren hakkında konkordato ilan edilmiş ise konkordato komiseri veya konkordato tasfiye memuru tarafından onaylanmalıdır.
Başvuru Tarihinde İş Sözleşmesinin Devam Etmesi Gerekiyor mu? İşçinin, ÜGF’den yararlanmak için başvuru yaptığı sırada iş sözleşmesinin devam ediyor olması gerekmez. İş sözleşmesinin devam edip etmediğine bakılmaksızın ilgili şartları sağlayan işçiye ödeme yapılır. Önemli olan, işçinin ödeme güçlüğünün belgelendiği tarihten önce bir yıl çalışmış olmasıdır. İşçi bir yıl çalışma şartını sağladıysa, daha sonra iş sözleşmesinin sona ermiş olması fondan yararlanmasına engel değildir.
ÜGF’den Birden Fazla Yararlanma: İşçinin fondan karşılanacak üç aylık ücretini tek seferde talep etmesi yönünde bir hüküm bulunmamaktadır. Dolayısıyla, örneğin işçinin ilk olarak ödenmeyen bir aylık ücretini fondan alması, daha sonra yeni bir başvuru yaparak iki aylık ücretinin daha karşılanmasını talep etmesi mümkündür. Aynı şekilde bir işveren nezdinde çalışırken fondan yararlanan işçinin, daha sonra başka bir işveren nezdinde çalışırken fondan tekrar yararlanması da mümkündür. Dolayısıyla, önemli olan şartların sağlanmış olmasıdır.
Fondan, işçiye bir ödeme yapılıp yapılmadığının sorulmasını, yapılmışsa yapılan ödemenin mükerrer ödemeye neden olmamak için kararında işçinin hüküm altına alınacak alacak miktarından Fondan yapılan ödemelerin mahsup edilmesi gerektiği (Y22HD)
Ödemenin Yapılması ve Bildirimi: Ücret alacağı, fon kaynaklarıyla sınırlı olup ödemeler, Kuruma başvuru sırasına göre başvuru tarihini izleyen ayın sonuna kadar ödenir ve ödemeler PTT aracılığıyla yapılır. Ücret alacağının fondan ödenmesi halinde; aciz vesikası alınmasında işverene ve icra dairesine, konkordato ilanında konkordato komiserine veya konkordato tasfiye memuruna, iflasta iflas idaresine veya iflas masasına, iflasın ertelenmesinde kayyıma ve tüm ödemelerde işverenin bağlı olduğu vergi dairesine yazılı olarak bildirilir.
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Kaynakça:
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
- 4857 Sayılı İş Kanunu
- 2004 Sayılı İİK
- 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu
- 5510 Sayılı SSGSSK
- 173 sayılı İşverenin Ödeme Güçlüğüne İlişkin ILO Sözleşmesi
- 95 sayılı Ücretin Korunmasına İlişkin ILO Sözleşmesi
- Ücret Garanti Fonu Yönetmeliği
- YORULMAZ, Çiğdem, İşverenin Ödeme Güçlüğüne Düşmesi Halinde İşçilik Alacaklarının Korunması
- Yorulmaz, Ç. (2022). “İşverenin İflası Durumunda Çalışanların Korunmasına” İlişkin 2008/94 Sayılı Avrupa Birliği Direktifinin Türk İş Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Dünya İnsan Bilimleri Dergisi, 2022 (1), 96-111.
- YİĞİT, Esra, Ücret Garanti Fonu, Sicil Dergisi, Sayı 44, Yıl 2020, s.134-145
- YENİPINAR, Filiz, Yargı Kararlarıyla Borca Batıklık Kavramı, AUSBD, 2023; 6(11): 31-44
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.