Designed by Freepik
Genel Hükümler, İstisnalar, m.4/g: Sporcular hakkında, (bu Kanun hükümleri uygulanmaz.)
Sporcu sözleşmeleri: Sporcular ile kulüpleri arasında profesyonel sporlarda geçerli olmak üzere akdedilen ve taraflara karşılıklı yükümlülükler yükleyen sözleşmelerdir. Yapılan sözleşmeler, ilgili branşa ait federasyon tarafından tescil edilmelidir. Sporcunun, gösterdiği faaliyet spor kulübüne bağlı olarak gerçekleşmektedir. Bu sebeple sporcu ile spor kulübü arasındaki bu ilişkinin şartları yazılı bir sözleşme ile belirlenir. Sözleşmelerin konusunu sporcunun belli bir ücret karşılığında kulübü adına spor yapmayı taahhüt etmesi yani iş görme edimini yerine getirmesi ve kulübün de sporcuya bu taahhüt karşılığında ücret ödemesi borcu oluşturur. Sadece daha popüler olan ve daha geniş kitlelerin takip ettiği futbol olarak değerlendirmeden diğer spor branşları olarak basketbol, voleybol, jimnastik, güreş gibi birçok spor dalında da fiili profesyonellik mümkündür. Şöyle ki sporcu, o sporu keyfi olarak değil de kulübünden ücret almak koşuluyla yapıyorsa her ne kadar o spor dalı bir hukuki düzenleme ile açıkça veya zımnen profesyonel olarak tanınmamış olsa dahi bu sporcunun profesyonel sporcu olarak nitelendirilmesi gerekir. Sözleşmeler, futbolda “Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi”, basketbol, voleybol ve hentbolda, “Tek Tip Sözleşme” olarak adlandırılırken atletizmde ise “sözleşme” gibi kısacası spor branşına göre farklı isimlerle adlandırılmakta ve ilgili spor dalına ait federasyonlar tarafından hazırlanmaktadır.
Profesyonel sporcu ile kulübünün arasındaki hizmet sözleşmesinin belirli veya belirsiz süreli olsun hizmet sözleşmesinin unsurları olan hizmetin görülmesi, süreklilik, ücret, bağımlılık ve tarafların anlaşması sporcu sözleşmelerinde de bulunmaktadır. Ayrıca her tür iş, hizmet sözleşmesinin konusunu oluşturabileceğinden; bedeni, fikri, artistik, teknik, ilmi faaliyetler arasında bu açıdan bir farklılık mevzubahis olmamaktadır. (Y10HD)
Sözleşmenin Amacı: Sözleşmenin temel amacı iki tarafında karşılıklı hak ve borçlarını düzenlemek, korumak ve olası bir ihlal durumunda uygulanabilecek söz konusu yaptırımları belirlemektir. Sporcu, kulübü için faaliyet göstermeyi yani bir iş görmeyi üstlenmektedir. İşin görülmesi, edimin şahsiliği, süreklilik, ücret, bağımlılık ve sporcunun sorumluluğunun edim sonucuna değil de edim fiiline bağlı olması, sporcu sözleşmesinin unsurlarıdır. Sporcu sözleşmeleri aynı zamanda profesyonellik sözleşmeleri olarak da adlandırılmaktadır. Sporcuları ve spor kulüplerini hak ve yükümlülük sahibi yaparak sözleşmede belirlenen süre içerisinde ve belirlenen şekilde yükümlülüklerini yerine getirmeye mecbur kılmaktadır.
Sporcu Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği: İş Kanunu m.4/g hükmünce sporcular İş Kanunu kapsamı dışında tutulmuştur. Kanun düzenlemesinden istisna tutulan sadece profesyonel sporculardır. Bununla birlikte doğrudan aktif spor yapmayan, sporcuyu aktif spor yapması için hazırlayan antrenör ile aktif görevi daha çok direktif vermek olan ve takımı başarıya ulaştırma görevi de bulunan teknik direktörün sporcu sayılmaması ve İş Kanunu kapsamında bir işçi olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle yargıtay kararlarına göre de antrenör veya teknik direktör ile kulüpleri (işveren) arasındaki iş sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklarının iş mahkemesinde görülmesi gerekir. Yargıtay, bir başka kararında da, bir spor kulübünde aynı zamanda hem oyuncu hem antrenör olarak çalışan kişiyi sporcu olarak değerlendirmiş ve İş Kanunu kapsamı dışında tutulması gerektiğini belirtmiştir.
Profesyonel sporcular, diğer işçilerden ayrı tutularak İş Kanunu kapsamından çıkarılmış ve yaptıkları spor dalına göre ilgili federasyonların yaptıkları düzenlemelere tabi tutulmuştur. Yani kural olarak bu kişilere ait hukuki işlemlerde Borçlar Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. Ancak ortada federasyonların oluşturduğu özel bir hüküm varsa öncelikle o özel hüküm uygulanacaktır. Nitekim federasyonların düzenlemelerinin mevcut uyuşmazlığa yetersiz kaldığı hallerde TBK m.395 vd. maddelerinde düzenlenmiş olan hizmet sözleşmesine ilişkin hükümler uygulama alanı bulacaktır.
Sporcu Alacaklarına İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü: TBK’nın hizmet akdine ilişkin hükümlerinin uygulanacak olması nedeniyle Yargıtay kararlarında görevli yargı yerleri genel mahkemelerdir. Dolayısıyla, sporcuların Asliye Hukuk Mahkemelerinde ve TBK kapsamında, antrenör ve spor adamlarının ise İş Mahkemelerinde İş Kanunu kapsamında sözleşmeden kaynaklı uyuşmazlıkları için dava açabileceği belirtilmiştir.
5894 sayılı Kanun m.5’e göre futbolcuların ve diğer kişilerin alacaklarına ve sözleşmelerine ilişkin çıkabilecek uyuşmazlıklarda çözüm yeri olarak ilk derece hukuk kurulları arasında Uyuşmazlık Çözüm Kurulu’na da (UÇK) yer verilmiştir. En üst hukuk kurulu olarak da Tahkim Kurulu gösterilmiştir. Ayrıca, TFF statüsüne göre UÇK, taraflarca yetkisinin kabul edilmesi halinde; kulüpler, futbolcular, teknik adamlar ve futbol menajerlerinin, aralarındaki futbolla ilgili her türlü sözleşmeden doğan ihtilafları inceler ve karara bağlar. Bununla birlikte sportif cezalarla, yetiştirme tazminatına ilişkin ihtilaflar münhasıran UÇK önünde çözülür. Ve ilgili madde gereği UÇK’nın ihtiyari tahkim ve mecburi tahkim olmak üzere iki ayrı görevi bulunduğunu söylemek mümkündür. O halde, uyuşmazlığın doğumundan sonra taraflar arasında yazılı bir anlaşma yapılmamışsa artık Uyuşmazlık Çözüm Kurulu’na gidilemeyecek, Asliye Hukuk Mahkemesi görevli olarak ihtilafı çözecektir.
Taraflar arasında UÇK’nın görevinin kabul edildiğine dair bir kararlaştırma bulunduğu iddia ve ispat edilmemiştir. Açıklanan yasal düzenlemeler karşısında, Genel mahkemelerin görevli olduğu anlaşıldığından bu durumda davanın niteliği itibariyle davaya bakmaya Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir. (Y13HD)
Sporcu Sözleşmelerinin Tarafları ve Unsurları: Profesyonel sporcu sözleşmesinin taraflarını profesyonel sporcu ve spor kulübü oluşturur. Sporcu, kulüp adına tescil yapılarak ilgili spor dalında müsabakalara katılan kişidir. Profesyonel sporcu bu hizmet sözleşmesinin işçi tarafını temsil etmektedir. Üyelerinin bir veya birden fazla spor dalında faaliyet göstermesi ve desteklenmesi amacıyla kurulan spor kulüpleri ise bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında profesyonel sporcuları çalıştırdığı için İş Kanunu anlamında sözleşmenin işveren tarafını oluşturmaktadır. Bir spor kulübü ya Spor Kulüpleri Yasası’na tabi bir spor kulübü olarak faaliyetlerine devam edecek ya da Spor Anonim Şirketi olabilir.
Sporcu Sözleşmesinin Unsurları: Bir hizmet sözleşmesi olarak kabul gören sporcu sözleşmesinin dört temel unsuru bulunmaktadır.
- Ücret; Profesyonel sporcuların iş görme edimleri karşılığında ilgili kulüplerinin ücret ödeme borcu altına girdiği bir sözleşme türüdür. TBK m.401 uyarınca, işveren, işçiye sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen; sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde ise, asgari ücretten az olmamak üzere emsal ücreti ödemekle yükümlüdür. Dolayısıyla ücret, sözleşmede belirlenmesi gereken esaslı bir unsur olup miktarı asgari ücretten az olarak tayin edilemez. Sporcunun hak ettiği ücret haftalık, aylık veya maç başına olmak üzere çeşitli şekillerde belirlenebilir. Ayrıca, sporcuların kulüpleriyle yapmış oldukları hizmet sözleşmesinde hak etmiş oldukları maaşın dışında diğer ücretlerden olan primler ve ikramiyeler de hüküm altına alınabilir. Uygulamada, futbolcular ile kulüpler arasında akdedilen profesyonel futbolcu sözleşmeleri incelendiğinde tarafların aylık ücret, peşinat ücreti, imza ücreti, garanti ücret, maç başı ücreti ve bir başarının elde edilmesine veya şarta bağlı (kulübün bir üst lige yükselmesi, futbolcunun belirli sayıda gol atması gibi) ek ödeme gibi birçok sözleşmesel ücret kararlaştırdıkları görülmektedir.
- İş görme (Hizmet); Sporcunun üstlendiği öncelikli edim, resmi ve resmi olmayan müsabakalarda oynamaktır. Bunun dışında sporcunun sezon öncesindeki kamplara katılması, hazırlık müsabakalarında oynaması, varsa düzenlenmiş olan görsel ve işitsel eğitimlere katılması, düzenli bir şekilde maç öncesi ve sonrası antrenmanlara, toplantılara katılması ve tüm teknik, taktik becerisini geliştirecek faaliyetlere iştirak etmesi sözleşme kapsamında beklenen yükümlülüklerindendir. Bu arada, işçinin iş görme ediminin yerine getireceği işyerinin belirlenmesi de önem arz etmektedir. Spor kulübünün merkezleri asıl işyeridir ve spor karşılaşmaları için gerekli olan bütün çalışmalar buralarda yapılır. Hazırlık çalışmalarının yapıldığı kulüp tesisleri, kamp merkezleri, sosyal tesisler, stadyumlar, deplasmana gidilirken kullanılan araçlar ise işin niteliği ve yürütülmesi bakımından asıl işyerine bağlı yerlerdendir.
- Bağımlılık; Profesyonel sporcu sözleşmesinde sporcu, tamamen kulübünün otoritesi altındadır ve ne zaman müsabakalara çıkacağı ne zaman ilgili spor faaliyetinde görev alacağı ve iş görme edimi kapsamında diğer faaliyetleri yerine getirip getirmeyeceği, işverenin ihtiyaçlarına göre belirlenir.
- Süreklilik; Profesyonel sporcuların sözleşme süreleri ilgili spor dallarının çıkardıkları talimatlar ve yönergeler ile sınırlandırılmıştır. Örneğin, Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı m.19/2 göre profesyonel futbolcuların sözleşme süresinin en fazla beş yıl olarak belirleneceği ifade edilmiştir. Aynı maddeye göre 18 yaşın altındaki futbolcular ile imzalanacak olan sözleşmelerin süresi ise üç yılı geçemez. Sözleşmelerin bitiş tarihinin her halükârda 31 Mayıs olarak tespit edilmesi zorunludur. TBF’nin Sözleşmeli Sporcular Lisans, Tescil ve Transfer Yönergesi m.25 uyarınca da “Bütün tek tip sözleşmeler en fazla beş yıl süreli olabilir. Sözleşme şartlarının yeniden değerlendirilmesi amacıyla sözleşme süresi bitmeden yeni bir sözleşme yapılabilir ve yeni sözleşmenin bitiş tarihi ilk sözleşmenin bitiş tarihinden farklı olabilir.” Sözleşmelerin sona eriş tarihleri erkek liglerinde 30 Haziran, kadın liglerinde 31 Mayıs olarak tespit edilmesi zorunludur. TVF Sporcu Lisans, Vize ve Transfer Talimatı m.21’e göre ise “Tek tip sözleşme en fazla 5(beş) yıl, transfer sözleşmesi ise en fazla 1 (bir) yıl süreli olabilir. Yabancı uyruklu sporcuların sözleşme süresi, transfer sertifikasında yazılı süreden uzun olamaz.” düzenlemeleri bulunmaktadır.
Sporcu Sözleşmelerinin Şekli: Her ne kadar TBK’da sözleşmelerde şekil şartı öngörülmemiş olsa da federasyon düzenlemelerine bakıldığında sporcu sözleşmelerinin şekil şartına tabi olduğu görülmektedir. Ayrıca sözleşmenin yazılı yapılmasının yanında federasyonca belirlenmiş olan tipte yapılması gerekmektedir. Sporcu sözleşmelerinde olası uyuşmazlıkların çözümü için öncelikle sözleşme metnine daha sonra ilgili spor federasyonunun düzenlemelerine bakılır. Uyuşmazlık konusunda sözleşmede ve federasyon düzenlemelerinde hüküm bulunmaması halinde TBK hükümlerine müracaat edilmelidir. Dolayısıyla hizmet sözleşmesinin şeklinin belirlenmesi konusunda öncelikle ilgili federasyon düzenlemelerine bakılmalıdır. Örneğin Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatına göre futbolcu sözleşmesi yazılı olmalı, taraflar imzaladıkları sözleşmeyi TFF’ye tescil ettirmeli ve sözleşmenin süresi ile ücret sözleşmede mutlaka yer almalıdır.
Tarafların Hakları: İşçi tarafını oluşturan sporcuların hakları; yıllık ücretli izin hakkı, işçinin dinlenmek amacıyla belirli bir süre, hizmet yükümlülüğünden kurtulmasını ifade etmekte olup TBK m.422’de düzenlenmiştir. Bu düzenleme uyarınca işveren, yanında bir yıl ve daha fazla çalışan işçilere yılda en az iki hafta ücretli izin vermekle yükümlüdür. Bu süre on sekiz yaşında küçük işçiler ile elli yaşından büyük işçiler için üç haftadır. Bir diğer hakkı ise ücret talep etme hakkıdır. Ayrıca Anayasa m.60 göre “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir” ve SSGSS Kanunu m.4/a fıkrasında bir hizmet sözleşmesine çalıştırılan kişilerin, sigortalı sayılacağı belirtilmiştir.
İşveren tarafını oluşturan kulüplerin temel borç ve haklarını ise: Ücret ödeme borcu, Sporcuyu koruma ve gözetme borcu, Araç ve gereç sağlama borcu, Eşit davranma borcu, Kulübün idari konularla ilgili borçları ve Sporcunun sigortalanmasıyla ilgili borçları olarak sayabiliriz.
Kulüplerin yükümlülüklerini düzenleyen … maddesinde “Federasyonca her yıl transfer döneminden önce belirlenecek esas ve limitler dahilinde, futbolcularını yurt içinde ve dışında yapacakları maçlarda, antrenmanlarda ve taşıt araçlarında meydana gelmesi muhtemel kazalar için kısmi veya daimi maluliyet ve ölüm hallerine karşı özel sigorta şirketlerine sigorta ettirmek ve sigorta poliçeleri ile sezon sonuna kadar sigorta primlerinin ödendiğine dair makbuzu tescil için süresinde Federasyona ibraz etmek, (özel sigorta primlerinin tamamı kulüp tarafından ödenir. Bu hususta doğacak her nevi aksaklık ve eksiklikten sorumludur.) düzenlemesine yer verilmiştir… Davacının sigortasının bulunup bulunmadığı, bulunmuyorsa davalının bu noktada bir sorumluluğu doğup doğmayacağı hususu irdelenerek bir karar verilmesi gerekirken (Y3HD)
Sporcu Sözleşmelerinde Borca Aykırılığın Sonuçları ve Sözleşmenin Sona Ermesi: Karşılıklı yükümlülüklerden birinin taraflarca ihlali durumunda diğer taraf ödemezlik def’ini ileri sürerek kendi edimini ifadan kaçınabileceği gibi zararların giderilmesini de talep edebilir. Bununla birlikte tarafın sözleşmeyi feshetme hakkı saklıdır. Taraflardan birinin borca aykırı davranması halinde ilgili spor dalına özel bir düzenleme mevcutsa emredici hükümlere aykırı olmayan bu düzenleme öncelikle uygulanacak, aksi takdirde Borçlar hukukunun genel hükümleri ile hizmet sözleşmesine ilişkin özel düzenlemeleri uygulanır. Sporcu ile kulüp arasında yapılan sporcu sözleşmeleri;
- Kendiliğinden sona erme,
- Tarafların anlaşmasıyla sona erme,
- Fesih yoluyla sona erme olarak değişik şekillerde sona erebilir.
Fesih Yoluyla Sona Erme; Sporcu sözleşmelerinin feshi konusunda genel düzenlemelerin (ücret alacağının ödenmemesi, kulübün sözleşmeden kaynaklanan edimlerini yerine getirmemesi, sportif haklı sebepler, vb.) yanında kendine özgü fesih nedenleri de bulunmaktadır. Sporcu sözleşmelerine özgü fesih yolları genel olarak üçe ayrılmaktadır. Bunlar;
- Baskı feshi; Baskı feshi, spor kulübünün şiddetli ve sürekli olarak dışsal baskı altında kalması halinde o sporcu ile sözleşmeye devam etmesinin kulüpten beklenememesi halinde gerçekleştirdiği olağanüstü nitelikteki feshi ifade eder. Feshin geçerliliği spor kulübünün üzerine düşen yükümlülüklerin hepsini yerine getirmesine bağlıdır. Yani basın veya seyirci baskısı gibi bir dış baskı ile karşılaşan kulüp öncelikle sporcusunu desteklemeli ve bu durumu engellemeye yönelik çaba harcamalıdır. Tüm bunlara rağmen bu durum engellenemiyorsa fesih haklı kabul edilmelidir
- Davranışsal fesih; Sporcu sorumluluklarını bilinçli ve kasti olarak ihlal etmektedir. Örneğin sporcu, antrenmanlara veya maçlara kasıtlı olarak gelmemekte veya bilinçli olarak kondisyonunu kötü etkileyecek hareketlerde bulunmaktadır.
- Kurumsal fesih; Kurumsal fesih ise acil olarak nitelendirilebilecek bazı durumların ortaya çıkması halinde görülmektedir. Örneğin antrenman yapılan sahanın herhangi bir nedenle elverişsiz hale gelmesi halinde spor kulübünün sahayı düzeltme girişiminde bulunmaması veya yeni bir saha temin etmemesi halinde sporcunun bu kapsamda fesih hakkı doğacaktır.
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Kaynakça:
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
- 6098 Sayılı TBK
- 4857 Sayılı İş Kanunu
- 5894 Sayılı TFF Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun
- 5510 Sayılı SSGSS Kanunu
- Yargıtay Kararları
- TBF’nin Sözleşmeli Sporcular Lisans, Tescil ve Transfer Yönergesi
- Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı
- TVF Sporcu Lisans, Vize ve Transfer Talimatı
- TFF Statüsü
- AYDOS, Oğuz Sadık, Sporcu Sözleşmesinin Feshi, AÜHFD, 62 (3) 2013: 643-689
- ÇAKMAK, Özlem, Türk İş Hukukunda Sporcuların Yeri
- Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, TFF
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.