Designed by Freepik
İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı, m.24/1-a: İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı, m.25/II-ı: İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.
İş Güvenliği: İşçinin bedensel ve ruhsal bütünlüğünün korunması noktasında devreye iş sağlığı ve güvenliği hükümleri girmektedir. İş güvenliği bu bağlamda yaşanması ihtimal dahilinde gözüken, işin ifası sırasında çalışanın üzerinde zarara yol açabilecek risklerin en aza indirilmesi ve işçinin korunması amacıyla yürütülen bilimsel faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Doğru koşullar sağlanmazsa, yaşanan ihlaller sebebiyle meydana gelecek kazalarda işverenin tazminat yükümlülüğü oluşabileceği gibi işçinin de bu konuda zaruri yükümlülükleri bulunmaktadır. Meslek hastalığı veya iş kazasından dolayı uzun soluklu iyileşme veya tedavi süreci, iş görememe durumu, olası uzuv kayıpları vb. kayıp ve zararların ortaya çıkması olağandır.
İş güvenliği hakkında alınacak önlemlerin mevzuatta bulunma zorunluluğu olmadığının altı çizilmiş, gerektiği takdirde işin mahiyetine uygun önlemlerin işveren ve temsilcileri vasıtasıyla alınabileceği (Y10HD)
İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda İşçilerin Yükümlülükleri:
- İşçilerin işyerinde kendilerine tahsis edilen makine, araç ve gereçleri doğru kullanmaları,
- Kişisel koruyucu ekipmanları kullanmak,
- İşyerinde İSG açısından ciddi ve yakın bir tehlikenin varlığı halinde işveren ve çalışan temsilcisine haber verilmesi,
- Bağımlılık yapan maddeleri kullanma yasağına uyma yükümlülüğü,
- Saptanan noksanlıkların giderilmesi hususunda işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak,
- Kendi görev alanında İSG’nin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak,
- Kanunlarda yer alan diğer yükümlülüklere uymak;
- İş Güvenliğiyle Alakalı Bazı Oluşumlarda Görev Alma
- İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Alma
- Verilen Talimatlara Uymak
- İşveren ve Diğer Teftişe Yetkili Kişilerin Denetimine İzin Vermek
Basınçla veya yüksek ısıyla çalışabilir bir cihazın kontrolü ile görevlendirilen işçinin görevini savsaması gibi durumlar, işin güvenliğini tehlikeye düşüren davranışlardır. (Y9HD)
İşverenin Yükümlülükleri: İSGK m.4’de işverenin yükümlülükleri belirtilmiş olup mesleki risklerin giderilmesi amacıyla alınabilecek her türlü tedbiri alma görevini işverene yükleyen düzenlemede önleme göreviyle alakalı organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gerecin sağlanması ve mevcut durumun iyileştirilmesi gibi devamlılık gerektiren hususlardır. Mevcut risklerin yanı sıra potansiyel risk analizi de yapmakla sorumlu olup;
- İSG konusunda tüm önlemleri alma yükümlülüğü,
- İSG konusunda işçileri bilgilendirmek ve eğitmek,
- İSG’nin sağlanması konusunda işçilerin görüşlerini almak ve katılımlarını sağlamak,
- İSG kurulu oluşturma; Oluşturulacak kurulların, ön şart olarak altı ayın üzerinde sürekli nitelikte sayılan bir işin icrası ve en az elli çalışanın bulunması belirtilmiştir. Kurulun çalışma usul ve yöntemleri, İSGK m.22’de belirtilmiştir. Ayrıca, İSGK m.22/2’de ise asıl işveren-alt işveren ilişkisinin mevcudiyeti ve ayrı ayrı kurul oluşturmuş olmaları halinde koordinasyonun asıl işverence sağlanması gerekliliği belirtilmiştir. Verilen hukuka uygun kararların işverenlerce uygulanma zorunluluğu bulunmaktadır.
- İşyeri hekimi görevlendirme; En az elli işçinin çalışma yaptığı iş yerlerinde işçi sağlığını denetlemek, tedavi ve sağlık hizmetlerinde görev almak amacıyla iş hekimliği alanında tecrübeli bir hekimin hizmet sözleşmesiyle istihdam edilmesi gerekmektedir
- İSG önlemlerine uyulup uyulmadığını denetleme yükümlülüğü; Kanunlara uygun olarak alınan tüm önlemlere rağmen çalışan kendi kusurlu davranışı ile kaza geçirir veya kazaya neden olursa, işverenin sorumluluğuna gidilemeyecektir. İş K. m.25’de de iş güvenliğini tehlikeye sokan işçinin iş akdinin işveren tarafından fesih edilebileceği belirtilmiştir
- Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü; Halihazırda bulunan veya işyerine dışarıdan gelebilecek tehlikelerin öncelikle belirlenmesi, sonrasında risk oluşturma noktasında etkili olabilecek faktörlerin analizinin yapılması ve gerekli önlemlerinin alınması sorumluluğunu işveren üzerine yüklenmiştir.
- İş kazasını bildirme ve kayıtları tutma yükümlülüğü; İSGK m.14/1-a hükmünce işverenin yaşanılan tüm iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydına tutarak bunlarla ilgili inceleme yapması gerekliliği düzenlenmiştir. Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise iş kazasının gerçekleşmesi sonrasında, işverenin sorumlulukları düzenlenmiştir. Bu fıkraya göre işveren, kazayı olay sonrasında ki üç iş günü içerisinde öncelikle SGK’ ya, aynı şekilde sağlık kendisine bildirilen meslek hastalıkları da öğrendiği günden itibaren üç iş günü içinde SGK’ ya bildirmek durumundadır.
Uzaktan Çalışmada İşçinin Yükümlülükleri: Evde yapılan çalışmada, işçiye işveren tarafından sağlanan iş araç ve gereçlerinin üçüncü kişiler tarafından kullanılmaması, olası iş güvenliği sorunlarının engellenmesi konusunda önemlidir. İşçi kendisini ve kendi hareketlerinden etkilenen diğer kişilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye sokmamalıdır.
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tedbir alınmamasının işçiye haklı fesih hakkı tanıdığı, davacının işyerinde elektrik çarpması sebebiyle yaşadığı iş kazasına rağmen davalı işverence gerekli tedbirlerin alınmaması üzerine iş sözleşmesinin davacı işçi tarafından haklı sebeple feshedildiği anlaşılmış olup, mahkemece kıdem tazminatı talebinin kabulüne (Y22HD)
İSG Yükümlülüklerini Yerine Getirmeyen İşverene Karşı İşçinin Hakları:
- İşverenin temerrüdü; İşveren, ifaya katılma yükümü nedeniyle işçinin çalışma ortamını uygun bir şekilde hazır etmek zorundadır. İşveren, iş görme ediminin yerine getirilmesini kusuruyla engellerse veya edimi kabulde temerrüde düşerse, işçiye ücretini ödemekle yükümlü olup, işçiden bu edimini daha sonra yerine getirmesini isteyemez. Ancak, işçinin bu engelleme sebebiyle yapmaktan kurtulduğu giderler ile başka bir iş yaparak kazandığı veya kazanmaktan bilerek kaçındığı yararlar ücretinden indirilir
- Çalışmaktan kaçınma hakkı; 6331 sayılı Kanun’da iki farklı durumda işçiye çalışmaktan kaçınma hakkı tanınmıştır. İlki, İSG Kurulu veya işverenin vereceği karar üzerine çalışmaktan kaçınma hakkı, diğeri ise yakın ve ciddi tehlike arz eden durumlarda çalışanın durumu re’sen takdir ederek çalışmaktan kaçınma hakkıdır. İSGK m.13 gereği, işçiler güvenliklerini tehlikeye düşüren bir tehlikeyle karşılaştıklarında durumun tespit edilip gerekli önlemlerin alınmasını isteyebilirler. Gereken önlemler alınıncaya kadar da çalışmaktan kaçınabilirler. Ancak bunun için: Ciddi ve yakın bir tehlikenin bulunması, Ciddi ve yakın tehlikenin tespit edilmiş olması, Gereken önlemlerin alınmamış olması ve İşin durdurulmamış olması gereklidir.
- İşçi veya İşverenin Haklı Nedenle Fesih Hakkı: İşverenin veya İşçinin haklı nedenle fesih hakkını ayrı ayrı değerlendirdiğimizde kanuni dayanaklarını aşağıda belirtilen kanun hükümleri teşkil eder;
İşçi Açısından:
-
- İş Kanunu m.24/1-a; İş Kanunu kapsamında çalışan ve İSGK m.13 hükmünce ciddi ve yakın bir tehlikeyle karşı karşıya kalarak çalışmaktan kaçınma hakkını kullanan işçi, gerekli önlemler alınmadığı takdirde kural olarak İş K. m.24/1-a bendi kapsamında iş sözleşmesini feshedebilir.
- İş K. m. 24/2-f; Çalışmaktan kaçınma hakkının şartlarının oluşmadığı durumlarda işçi yine de İSG önlemlerinin alınmaması sebebiyle iş sözleşmesini haklı olarak feshedebilir. Bu tür durumlarda işçi (haksız fesih olma riskini üstlenerek) İş K. m. 24/2-f bendine dayanarak çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle iş sözleşmesini feshedebilir. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuata aykırı davranılması işçi bakımından çalışma koşullarının uygulanmaması anlamına gelir
- 6331 sayılı Kanun m.13/4; İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı dönemde fiilen çalışmış sayılır.
- 6098 sayılı Kanun m.435; TBK kapsamında çalışan işçiler işciler için de m.435. uygulanır. Madde hükmü uyarınca, dürüstlük kurallarına göre sözleşmeyi devam ettirmesi kendisinden beklenemeyecek olan taraf sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir. İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması da çalışanın sağlığını tehdit ettiği için bu durum iş ilişkisinin devamını çekilmez hale getirir ve çalışana fesih hakkı verir.
İş güvenliği hükümleri, işçi sağlığı ve güvenliğini korumaya yönelik titizlikle uyulması gereken kurallardır. Bu konuda işverenin alması gereken tedbirlerin yanında işçinin de yükümlülükleri vardır. İşçinin kasıtlı bir davranışı ya da görevini savsaması sonucu işin güvenliği yönünden bir tehlike meydana gelmesi durumunda, işveren açısından derhal haklı nedenle fesih hakkı ortaya çıkar. (Y9HD)
İşveren Açısından:
-
- İş K. m.25/2-ı, İşçinin, İSG tehlikeye düşürmesi ve işverenin fesih hakkı; İşverenin fesih hakkını kullanması için herhangi bir zararın doğması şartı aranmamaktadır. İşçinin, iş sağlığı ve güvenliğini tehlikeye düşürecek herhangi bir davranışta bulunması sonucu İş K. m.25/II-ı uyarınca işverenin fesih hakkı doğacaktır. Ancak işverene haklı nedenle fesih imkânı doğması için, işçinin, meydana gelen iş güvenliği tehlikesine, kusuru ile sebebiyet vermiş olması şartı aranmıştır. Dolayısıyla, yapılan işin niteliğine, davranışın ilk kez ya da birden fazla kez gerçekleşmiş olmasına, iş sağlığı ve güvenliğinin tehlikeye düşüp düşmediğine göre somut olaya göre değerlendirilmesi gerekir. Güvenlik hizmeti veren görevlinin görev esnasında uyuması veya görev yerini terk etmesi örnek olarak verilebilir.
- TBK m.417/II, İşçinin kişiliğinin korunması; Hükmünce “… işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.” Dolayısıyla alınan tedbirlere uymak ve hem kendi hem de diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.
- İSGK m.19/1 Çalışanların yükümlülükleri; Bu madde kapsamında, çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.
Çalışmaktan Kaçınma ve İşçinin İş Akdini Fesih Hakkı: İSGK m.137. fıkrasına göre “Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda m.13/1. fıkradaki usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz.” İSGK m.13/4. fıkrasına göre ise “iş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir.” İşçilerin bu haklarını kullanabilmeleri için öncelikle işverenden gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasını talep etmiş ve buna rağmen bu önlemlerin alınmamış olması gereklidir. Örnek olarak çok katlı yüksek bir inşaatın yapımı sırasında gerekli malzemelerden, baret, çelik karabina, konumlandırma lanyardı, düşüş durdurma kemeri, eldiven, vb. teçhizatların talep edilmiş olması ancak işverenin bu taleplere rağmen hiçbir güvenlik önlemi almaması gerekir.
İSGK m.13/4 fıkrasında işçilerin “…tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir.” hükmüne göre, İş Kanunu’na tabi olanlar bu yasanın m.24/ 2-f bendine dayanarak sözleşmelerini, “çalışma şartlarının uygulanmaması nedeniyle” derhal fesih haklarını kullanarak feshedebilirler. Bu kanun hükmünde işçilere tanınan bu hak haklı nedenle derhal fesih hakkıdır. Dolayısıyla işçiler, kanun hükmünde belirtilen şartların oluşması durumunda, işverene ihbar öneli vermeksizin iş akitlerini feshedebilir ve kıdem tazminatı ve haklı nedenle fesihten doğan haklarını işverenden talep edebilirler. Önemli olan ve hatırlatmakta fayda gördüğüm nokta ise işçinin, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmadığı konusunda herhangi bir hukuki yardım almadan yanlış bir değerlendirme yaparak sözleşmeyi haksız feshetmiş durumuna da düşebilir.
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Kaynakça:
- 4857 sayılı İş Kanunu
- 6098 sayılı TBK
- 6331 sayılı İSGK
- 5510 sayılı SSKSGK
- İSGHY
- İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği
- Yargıtay Kararları
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.