Designed by Freepik
İş Kanunu, m.14: İşçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.
Uzaktan Çalışma: Uzaktan çalışmada öne çıkan, işyeri dışında görülen işin teknolojik bir araç yoluyla yürütülmesi unsurudur. Uzaktan çalışmanın teknolojik araçlar ile yürütülme özelliği, bu çalışma biçimini evden çalışmadan ayıran özellik olarak kabul edilmektedir. Uzaktan çalışmadaki teknolojik araç işin niteliğine göre farklılık gösterebilir. Söz gelimi bilgisayar ve telefon gibi iletişim araçları uzaktan çalışma aracı olabileceği gibi, özel bir çalışma masası veya bir mimarın kullanacağı çizim masası da bu kapsamda değerlendirilebilir. Ancak işçinin işyeri dışında zaman zaman bir teknolojik araç yoluyla iş gördüğü her çalışma ilişkisi uzaktan çalışma olarak nitelendirilemez. Örneğin işçinin zaman zaman evde veya bir tren yolculuğu esnasında bilgisayarı aracılığıyla bir süre çalışması, tek başına çalışma ilişkisini uzaktan çalışma modeline dönüştürmüş olmaz. Çünkü buradaki teknolojik araç kullanımı süreklilik arz etmemektedir.
İşçinin, işverenin belirlediği koşullarda çalışırken, kendi yaratıcı gücünü kullanması, işverenin isteği doğrultusunda işin yapılması için serbest hareket etmesi bu bağımlılık ilişkisini ortadan kaldırmaz. (Y9HD)
Şekil Şartı: İş K. m.14 ve ilgili yönetmelik m.5 uyarınca uzaktan çalışma sözleşmesi yazılı şekilde yapılmalıdır. Kastedilen yazılı şekil, adi yazılı şekildir. Sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer almalıdır.
Kanun koyucunun yazılı şekilde yapılmasını öngördüğü iş sözleşmelerinde, bu şekli “ispat şartı” olarak değerlendirmektedir. (Y9HD)
Uzaktan Çalışmanın Yapılamayacağı İşler: Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz. Ayrıca, Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.
Çalışma Süresinin Belirlenmesi: Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilmelidir. Bununla birlikte; taraflar, mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla çalışma saatlerinde değişiklik yapabilirler. Fazla çalışma ise işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır. Hatta, haftalık çalışma süresinin dışında işverenlere, iş sözleşmelerine işçinin günlük planına dair hükümler koymalarıda önerilmektedir. Örneğin işçi için günlük “yapılacaklar listesi” oluşturulması ve mola zamanlarının belirlenmesi bu çalışma biçimindeki çalışma süresinin belirlenmesini kolaylaştıracaktır.
Çalışma Mekânının Düzenlenmesi, Malzeme ve İş Araçlarının Temini ve Kullanımı: Gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekan ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü ise uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenir. Uzaktan çalışma yerinin organizasyonundan kaynaklanan masrafların işverence karşılanacağı yolunda genel bir kural öngörülmemiştir. Dolayısıyla taraflar, bu maliyetlerin işverence ya da işçi tarafından veyahut birlikte karşılanacağını kararlaştırabilir.
Bir yerin işyerine bağlı yer sayılması için, işin ve o işle güdülen amacın daha iyi bir biçimde gerçekleşmesi konusunda sözü edilen yerin işyeri ile faydalı bir bütünlük oluşturması gerekir. (YHGK)
Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana da bildirilmelidir. Dolayısıyla bu malzeme ve araçların kullanımında dikkat edilecek kuralları belirleme yetkisi ise işverene aittir. İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde ise bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanır. İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesi şartı aranmaz.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hükümleri: İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. Bunların yanı sıra işverenin uzaktan çalışmanın yapıldığı araçlara göre farklı önlemler alması da gerekebilir. Örneğin işçi ekranlı bir araçla uzaktan çalışma yapıyorsa, işveren, ilgili yönetmelikteki yükümlülükleri de yerine getirmelidir. Bu çerçevede işveren, işyerinde gerçekleştireceği risk değerlendirmesi sonucu; çalışma merkezlerinde ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan riskleri, özellikle görme, fiziksel sorunlar ve mental stresle ilgili riskleri de dikkate alarak, bu risklerin etkileri, yol açabileceği ilave etkiler ile risklerin bir arada olmasından kaynaklanabilecek olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi için her türlü sağlık ve güvenlik önlemlerini de almalıdır. Ve ilgili yönetmelik kapsamında alınacak önlemlerin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz.
İşveren, gözetme borcu gereği, çalıştırdığı işçileri, işyerinde meydana gelen tehlikelerden korumak, onların yaşam, bedensel ve ruhsal sağlık bütünlüklerini korumak için işyerinde teknik ve tıbbi önlemler dâhil olmak üzere bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerekli kıldığı tüm önlemleri almak zorundadır. (Y10HD)
Uzaktan Çalışmaya Geçiş: İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilir veya halihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir. İşçinin, uzaktan çalışma yapma talebi ile ilgili hususlar konusunda:
- Talep yazılı olarak yapılır.
- Talep işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilir.
- Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılır.
Talebe ilişkin değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilmesi esastır. Talebin kabul edilmesi halinde; ilgili yönetmelik m.5 esaslarına uygun olarak sözleşme yapılır. Uzaktan çalışmaya geçen işçi, UÇY m.14/2 fıkrasında belirtilen usulle tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirir. Ancak, uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz.
İletişim ve Veri Güvenliği: Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından belirlenir. İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirir ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri de alır. İşveren, korunması gereken verinin tanım ve kapsamını da sözleşmede belirlemelidir. Verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.
Uzaktan çalışma halinde işveren verilerinin güvenliği ile ilgili tedbirler mevzuatta açıkça yer almasa da bu konuda alınabilecek tedbirler;
- Evden çalışmalarda işçiye işverence bir bilgisayar sağlanması ve böylece işçinin özel bilgisayarını iş için kullanmasının önlenmesi tercih edilmelidir. Zira işyeri verilerini işçinin özel bilgisayarında korumak daha zordur.
- Eğer işçinin özel bilgisayarının kullanılması zorunlu ise, o bilgisayarda iş için kullanılacak şifrelenmiş ayrı bir oturumun oluşturulması ve işçinin bu oturum üzerinden çalışması, çalışma bitince de bu oturumu kapatıp kendi özel oturumuna geçmesi sağlanmalıdır.
- İşçinin bilgisayar başından kalktığı zaman hemen ekranın kapanacağı ve şifreleneceği bir ekran koruyucu tercih edilebilir.
- İşçinin iş için kendisine sağlanan bilgisayara, özel amaçlı bir aleti (USB, oyun konsülü vb.) takmaması ve kullanmaması işçiye mutlaka bildirilmeli, hatta uzaktan çalışmaya dayalı iş sözleşmesine bu husus yazılmalıdır.
- İşçinin evinden ofise veya tam tersi şekilde taşınması gereken belgeler muhakkak güvenli ve emniyetli bir şekilde taşınmalıdır.
- İşçinin işyeri verilerinin çıktısını alarak fiziki evrak şeklinde saklaması mümkün olduğunca talep edilmemelidir. Eğer işçi bir evrakın çıktısını aldıysa da işi bitince bu evrakı nasıl yok edeceği öncesinde belirlenmeli ve işçiye bildirilmelidir.
- İşçinin işverenin bilgilerini içeren e-postaları kesinlikle kendi özel e-posta adresine forward etmemesi gerektiği işçiye açıkça bildirilmelidir.
- İşçinin evde kullandığı kablosuz ağın şifresi güçlü bir şifre olarak belirlenmeli, dışarıdan sızıntıları önletecek tedbirler işverence alınmalıdır.
- İşverenler, çıktıların ve işyeri belgelerinin güvenli şekilde taşınmasını ve imha edilmesi gerekenlerin güvenli bir şekilde evde veya işyerinde yok edilmesi konusunda gerekli tedbirleri almalıdır.
İşverenin İşçinin Çalıştığı Yeri Kontrol Etme Yetkisi: Uzaktan çalışmanın akla getirdiği sorulardan biri de işverenin işçinin çalıştığı yere (ki bu genellikle işçinin evi olmaktadır) kontrol amaçlı ziyarette bulunup bulunamayacağıdır. İşverenin işçiyi uzaktan çalışma yerinde kontrol edebileceğine dair hükümlerin de uzaktan çalışma sözleşmesinde yer almamasına rağmen işverenin; işçinin konut dokunulmazlığını ihlal etmeden uzaktan çalışan işçinin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini öğrenmekte ve iş sağlığı ve güvenliği bakımından çalışma yerini görmekte menfaati olduğu söylenebilir. Diğer taraftan, işçinin izni ve temel hak ve özgürlükler hukukundan kaynaklanan sınırların göz önünde bulundurulması gerekir. Dolayısıyla, konut dokunulmazlığı ilkesi gereği, uzaktan çalışmanın evde gerçekleşmesi halinde, tedbirlerin alınması ve uygulanmasının denetlenmesi için işin yerine getirildiği mekana erişim işçinin iznine bağlıdır. Bu halde işçinin, zorunlu ve dürüstlük kuralına uygun olarak yapılacak denetimlere izin vermemesi sebebiyle konuta erişimin sağlanamaması halinde işverenin işçiyi uyarması ve sonuç alınamıyorsa iş sözleşmesini feshetmesi gerektiği belirtilmektedir. Zira konuta erişimi için izin vermeyen işçinin evine zorla girilmesi mümkün değildir.
Diğer taraftan, işçi ve işverenin belirli sınırlar içermesi kaydıyla ve özel durumlar için bu şekildeki kontrolleri sözleşmede kararlaştırabilecekleri belirtilebilir. Şüphesiz ki bu kontrol sınırsız bir yetkiyi içeremez. Ancak bu durumda sözleşmede bu kontrolün sınırlarının ve zamanlarının açık ve kesin şekilde yer alması gerekir. Yani işverenin kontrol yetkisi, işçinin özel hayat alanına taşmamalı, yalnızca işin gerektirdiği kontrollerle sınırlı kalmalıdır. Zira sözleşmede işverenin sınırsız şekilde ve her zaman işçinin evine erişebileceği yolunda bir hüküm geçersiz kabul edilir. Aynı şekilde iş sözleşmesinde kontrol ziyaretleri kararlaştırma serbestisi, örneğin gece zamanı işverenin işçinin evine kontrol amaçlı gelebileceği şeklinde kullanılamaz. Bahsi geçen sınırlara uygun bir kontrol yetkisi kararlaştırıldığında işçi işverenin bu kontrolleri gerçekleştirebilmesi konusunda gerekli kolaylığı sağlamalıdır. Aksi halde iş sözleşmesine aykırılık söz konusu olabilir. Bu sebeple konuta erişim talebi orantılılık ilkesine uygun olarak, denetimin veya tedbir alınmasının gerektirdiği süre ve yerle sınırlı ve işçinin temel hak ve özgürlüklerini asgari düzeyde ihlal edecek şekilde yapılmalıdır.
İş sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Tedbirlerin Alınması: TBK m.416/f.II “işyerinde” gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınmasını içermekteyken, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.4’de işverenin genel yükümlülüğü “çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamak” şeklinde ifade edilmiştir. Dolayısıyla, TBK’da geçen “işyeri” ifadesine rağmen işverenin iş sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğünün, işçinin işyeri dışında iş gördüğü halleri de kapsadığı kabul edilmelidir. İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. 6331 sayılı Kanun m.4 ve TBK m.417/2 fıkrasında düzenlenmiş olan işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak konusundaki genel sorumluluğu, uzaktan çalışan bakımından da geçerlidir. İşçinin işyeri dışında çalışıyor olması ve işverenin, işçi üzerindeki denetim ve gözetim yetkisini kullanmasını sağlayan imkanlardan yoksun olması, işverenin sorumluluğu esası bakımından bir değişikliğe yol açmaz. Bu kapsamda işyerinde uzaktan çalışma uygulamaya karar veren işverenin, uzaktan çalışmanın gerçekleştirileceği çalışma ortamında işin niteliğini dikkate alarak gerekli tedbirlerin alınmasını sağlaması gerekmektedir.
Sosyal Güvenlik Hukuku Kapsamında Uzaktan Çalışma: Uzaktan çalışan işçi ile işyerinde çalışan işçinin sigortalılığı bakımından herhangi bir farklılık bulunmamaktadır. Sigortalı olmak için en temel koşul, hizmet sözleşmesiyle işverene bağlı olarak çalışmaktır. Uzaktan çalışma da temelde bir hizmet sözleşmesi olduğu için ve işverenin organizasyonunun bir parçası olarak iş görme edimi yerine getirildiği için, uzaktan çalışan işçinin sosyal sigortalı olarak çalışması gerekmektedir. Dolayısıyla, işveren tarafından uzaktan çalışan işçinin çalışması da kuruma bildirilmeli, sigorta primlerinin ödemesi gerçekleştirilmelidir.
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Kaynakça:
- 4857 sayılı İş Kanunu
- 6098 Sayılı TBK
- 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
- Uzaktan Çalışma Yönetmeliği
- Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
- Alp, “Tele Çalışma (Uzaktan Çalışma),” In Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan , İstanbul: -, 2011, pp.795-854.
- YİĞİT, Esra, Türk Hukukunda ve Alman Hukukunda Uzaktan Çalışmanın Temel Esasları, TAÜHFD, 2021; 3(2), s:135-154
- Yargıtay Kararları
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.