Designed by Freepik
İlave Tediye: 6772 sayılı Kanun’da öngörülen “ilave tediye” kavramı, kanun ile işçilere tanınan bir “ikramiye” olarak kabul edilmektedir. Nitekim Yargıtay bir kararında, ilave tediye kavramını, “kanunu ikramiye” kavramıyla özdeş kabul edilmiştir. Bir başka ifadeyle, ilave tediye, işçiye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen temel ücretinin dışında, işçiye bir iş akdi veya toplu sözleşme ya da işverenin tek taraflı iradesiyle veya 6772 sayılı Kanun örneğinde olduğu gibi kanunla sağlanan ek bir ücrettir. Bu bağlamda, ilave tediye, 4857 sayılı İş K. m.32 anlamında bir ücret değildir.
Yargıtay, bir iktisadi devlet teşekkülü olan Elektrik Üretim A.Ş. Genel Müdürlüğünün termik santralinde çalışan işçinin 6772 sayılı kanun kapsamında ilave tediyeden yararlanması gerektiğini ifade etmiştir. (Y22HD)
İlave Tediye Alacağı Kapsamı ve Şartları: İlave tediye alacağının kapsamı, yararlanacaklar, yararlanma şartları, miktarı ve ödeme zamanı 6772 sayılı Devlet ve Ona Bağlı müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması hakkındaki kanun ile düzenlenmiştir. Kanunun, 1. maddesinde devlet ve ona bağlı kurumların hangileri olduğu, ayrıca yararlanacak kişiler açıkça belirtilmiştir. Buna göre; işveren kapsamı yönünden devlete ve ona bağlı olmak üzere;
- Genel, Katma ve Özel bütçeli daireler,
- Sermayesi değişen kurumlar,
- Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan şirket ve kurumlar ve bunlara bağlı kuruluşlar,
- Belediyeler ve belediyelere bağlı kuruluşlar,
- 3460 ve 3659 sayılı kanun kapsamına giren, sermayesinin tamamı devlete ait olan veya bu sermeye ile kurulan iktisadi devlet kuruluşları,
- Yukarda belirtilenlerden olmayan diğer kurum, banka, ortaklık ve müesseselerinde müstahdem olanlardan İş Kanunu’nun şümulüne giren veya girmeyen yerlerde çalışmakta olan ve İş Kanunu’nun muaddel birinci maddesindeki tarife göre işçi vasfında olan kimselere, ücret sistemleri ne olursa olsun, her yıl için birer aylık istihkakları tutarında ilave tediye yapılır.
Dolayısıyla iki koşulun bir arada bulunması gerekir: Birinci koşul, işverenin 6772 sayılı Kanunun m.1’de belirtilen kurum veya kuruluşlardan olması, ikinci koşul ise kapsamda kalan kurum ve kuruluşlarda çalışan kişilerin işçi vasfına sahip olmalarıdır. Diğer taraftan, işçi niteliği taşımayan çırak, stajyer, memur ve sözleşmeli personele ilave tediye yapılması gibi bir durum söz konusu değildir. Ayrıca, işçi vasfını taşıyan kişinin, 6772 sayılı Kanun kapsamında kalan kurumlarda, alt işveren bağlı olarak çalışması durumunda, asıl işveren ile alt işveren arasında muvazaa olmadığı takdirde ilave tediyeden yararlanması mümkün değildir.
Davacının gerçek işvereninin dava dışı alt işveren olduğu, kamu kurumundan iş almış olsa da 6772 sayılı yasanın 1. maddesindeki koşulları taşımayan alt işverenin ilave tediye ödeme yükümünün bulunmadığı. (Y9HD)
İşçi Yönünden Kapsamı: İş Kanunu kapsamına girsin girmesin, yukarda belirtilen devlet ve ona bağlı kurumlarda İş K. m.2’deki tanıma göre işçi sayılan herkes bu alacaktan yararlanacaktır. 4857 sayılı İş Kanunu işçi tanımına 2. madde de yer vermiştir. Buna göre “bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi” denir. O halde bir iş sözleşmesine dayanarak, yukarda belirtilen kurumlarda çalışan her işçiye ilave tediye ödemesinin yapılması gerekir.
Ödenecek ücret yönünden kapsamı: 6772 sayılı Kanun m.1 son cümlesinde yukarda belirtilen işyerlerinde çalışan işçilere ücret sistemleri ne olursa olsun her yıl için birer aylık ücret tutarında ilave tediye ücreti ödeneceği belirtilmiştir. Devlet ve ona bağlı maden işletmelerinin yeraltında çalışan işçilere, ayrıca bir aylık ödeme dışında birer aylık daha ödemenin yapılacağı kanunun 2. maddesinde açıklanmıştır. Kanunun 3. maddesinde, işçilere her yıl için birer aylık (yeraltında çalışan işçilere her yıl için ikişer aylık) ilave tediye dışında, birer aylık ücret istihkaklarını geçmemek üzere Bakanlar Kurulu kararı ile aynı oranda bir ilave tediye ödemesi yapılabileceği belirtilmiştir.
Keza kanunun Ek 1. maddesi ile ilave tediyelerin Toplu İş Sözleşmesi ile kararlaştırılması halinde buna sınır getirilmiş ve “Bu Kanun uyarınca işçilere yapılan ilave tediyelerden ayrı olarak, her yıl için her biri bir aylık istihkakları tutarını (hafta ve genel tatil ücretleri dâhil) geçmemek şartıyla toplu iş sözleşmeleri ile en çok iki ikramiye daha verilebilir” düzenlemesine yer verilmiştir. Toplu İş Sözleşmesi ile yukarda belirtilen kurumlarda çalışan işçilere en çok iki ay daha ilave tediye ödeneceğinin kararlaştırılabileceği, bu miktar üzerinde ödeme yapılacağı şeklindeki düzenlemenin yasal sınırı aşan miktarda geçersiz olacağını kabul etmek gerekir. Kanun, kapsam içinde olmayan ancak Toplu İş Sözleşmesi uygulanacak işyerleri içinde ek 2. madde ile bir sınırlama getirmiş ve kapsamda kalmayan işyerlerinde Toplu İş Sözleşmeleri ile en çok 4 aylık, yeraltındaki işyerlerin de ise en çok 5 aylık ilave tediye oranında ücret ödeneceği kuralına yer vermiştir. Ancak bu tür işyerlerinde Toplu İş Sözleşmesi ile kararlaştırılan bu tür ödemeleri ilave tediye olarak değil, akdi ikramiye olarak kabul etmek yerinde olacaktır.
Yargıtay, 3294 sayılı SYDTK ile kurulan Sosyal Dayanışma ve Dayanışma Vakıflarının, 6772 sayılı Kanun kapsamında olup olmadığı konusunda görüş değişikliğine gitmiştir: “Burada bağlı kuruluşun özel hukuk hükümlerine tabii olmasının sonuca etkisi yoktur. Sermayesinin %50’sinin kamu kurumuna ait olması yeterlidir.” (Y9HD)
Ödeme Zamanı: 6772 sayılı Kanun m.4’e göre ilave tediye alacağının ödeme zamanı, Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenmektedir. Bakanlar Kurulunun kararı ile ilave tediye alacağı muaccel hale gelir. Ödeme zamanı belli taraflarca kararlaştırılmadığından, TBK m.117 uyarınca, temerrüt için alacaklının ihtarına gerek vardır. İlave tediye alacağı yasadan kaynaklandığından, talep halinde temerrüt tarihinden itibaren yasal faiz yürütülmesi gerekir.
İlave tediye ücreti, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen dönemlerde işçiye ödenen çıplak ücret tutarında ödenmelidir. (Y7HD)
İlave tediye hesabı, Bakanlar Kurulunun belirlediği ödeme tarihlerindeki ücrete göre yapılmalıdır. (Y7HD)
İlave Tediye Alacağı Hak Edişi ve Hesaplanması: 6772 sayılı Kanun m.4’de ilave tediye alacağının nasıl hesaplanacağı ve kesinti yapılıp yapılmayacağı belirtilmiştir. Buna göre aylık olarak bu alacağın hesaplanmasında, fazla mesai, evlilik, çocuk zamları veya primleri, ayni yardımlar, hafta ve genel tatil ücretleri gibi esas ücrete dahil olan ödemeler dikkate alınmaz. Bu düzenleme nedeni ile ilave tediye alacağının bir ay için 26 gün üzerinden hesaplanması gerekir. İlave tediye alacağından sigorta primleri kesilmez. Ancak 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı yasanın 80/c ve 105. maddeleri uyarınca ücretin eki niteliğindeki bu ödeme. 1.10.2008 tarihinden itibaren sigorta prim kesintisine tabidir.
İşçi, tam yıl çalışmamış ise ilave tediye o yıl için kıstelyevm esasına göre hesaplanıp ödenecektir. (Y9HD)
İlave tediye alacağı, ödeme tarihinde işçinin işinden ayrılmış olup olmadığına bakılmaksızın hak edilen yıl içinde o yerde veya aynı idare, teşekkül ve müesseseye ait muhtelif yerlerde geçmiş olan hizmetlerinin toplamı oranında ve son çalıştığı yerde ödenir. İşçi tam yıl çalışmamış ise, ilave tediye o yıl için kıstelyevm esasına göre hesaplanıp ödenecektir. İşçinin ilave tediye alacağına, esas olacak çalışma süresinin hesaplanmasında iş sözleşmesinin devamı müddetine rastlayan yasal ve idari izinler, hastalık izinleri, hafta tatili ile ulusal, bayram ve genel tatil günleri, çalışılmış gibi hesaba katılır.
Büyükşehir Belediyesine ait ulaşım şirketinin 6772 sayılı Kanun’da öngörülen belediyeye bağlı kuruluş niteliğinde olmadığı, bağlı kuruluşlardan söz edilebilmesi için, belediyenin bazı hizmetlerinin belediye dışında özel bir kanunla kurulan, genel bütçe içinde ayrı bütçeli ya da katma bütçeli kuruluş olması gerektiği, bağlı kuruluşun genel müdürlük biçiminde özel bir kanunla kurulmuş ve belediye ana hizmetlerinin bir kısmını yürüten kuruluşlar olduğu, oysa davalının çalıştığı şirketin belediye tarafından ortak olarak TTK hükümlerine tabi bir şirket statüsünde bulunduğu, bu nedenle de 6772 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilemeyeceği ve buradaki işçilere ilave tediye de bulunulamayacağı ifade edilmiştir. (Y9HD)
Temerrüt Halinde İhtar Yapılması: Ödeme zamanı belli taraflarca kararlaştırılmadığından, TBK m.117 uyarınca, temerrüt için alacaklının ihtarına gerek vardır. İlave tediye alacağı yasadan kaynaklandığından, talep halinde temerrüt tarihinden itibaren yasal faiz yürütülmesi gerekir.
Belediye Tarafından TTK Hükümlerine Tabi Olarak Kurulan Bağlı Kuruluşlar: Belediye tarafından ortak olarak TTK hükümlerine tabi olarak kurulan şirketlerin 6772 Sayılı Kanun’un kapsamındaki konumuna gelince; yukarıda belirtildiği gibi yasal düzenlemelerden ilave tediyenin, devlet tarafından yasa ve yasanın verdiği yetki ile idari işlemle kurulan ve kamusal yetki ve ayrıcalıklardan yararlanan kamu tüzel kişilikleri ve bunlara bağlı kuruşlarda iş sözleşmesi ile çalışanlara uygulanacağı görülmektedir. Söz konusu düzenlemelerde Belediyeler ve Belediyelere bağlı kuruluşlardan söz edilmiştir. Bağlı kuruluşlardan söz edilebilmesi için, Belediye’nin bazı hizmetlerinin Belediye dışında özel bir kanunla kurulan, genel bütçe içinde ayrı bütçeli ya da katma bütçeli kuruluş olması gerekir. Genel Müdürlük biçiminde özel bir kanunla kurulmuş ve belediye ana hizmetlerinin bir kısmını yürüten bu kuruluşlara bağlı kuruluş denmektedir. Bu nedenle Belediye tarafından ortak olarak TTK hükümlerine tabi olarak kurulan şirketler bağlı kuruluş olarak nitelenemez. Bu nedenle Belediye Başkanlığı’nın ortak olduğu şirket bağlı kuruluş olmadığından 6772 sayılı kanun kapsamında kalmaz ve işçisi de ilave tediyeden yararlanmaz.
Zamanaşımı Süresi: İlave tediye ücreti alacakları 5 yıllık zamanaşımı süresine tabiidir. Zamanaşımı, ilave tediyenin yapılması gereken tarihten itibaren işlemeye başlar.
Kaynakça:
- 6098 Sayılı TBK
- 6772 Sayılı Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması Hakkındaki Kanun
- 6/1/2023 tarihli ve 32065 sayılı RG’de yayımlanan 6649 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı
- ATABAY, Levent, Belediye Şirketlerinde Çalışan İşçilerin 6772 Sayılı Kanun’da Öngörülen İlave Tediyeden Yararlanma Sorunu, TBB Dergisi, 2020, S.148, s.319-393
- Yargıtay Kararları
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.