Image by gpointstudio on Freepik
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti: Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir. Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla Çalışmada Sınır: Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
Serbest Zaman: Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.
Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler: Aşağıda sayılan işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.
- İşK m.63 uyarınca sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde,
- İşK m.69/1 fıkrasındaki tanıma göre gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde
- Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında.
Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler: Aşağıda sayılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
- 18 yaşını doldurmamış işçiler,
- İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler,
- Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler.
- İşK m.42 ve m.43 uyarınca zorunlu nedenler ve olağanüstü haller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.
Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı: Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Ancak zorunlu nedenler veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.
Fazla Çalışmanın Belgelenmesi: İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, İşK m.32 ve 34 uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İşK m.37 uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.
Fazla Çalışma Ücretinin Hesaplanması: Fazla çalışma ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti ve hafta tatili ücreti çıplak brüt ücret üzerinden ve her ücret dönemi için ayrı ayrı tespit edilmesi gerekir. Hesaplanırken, öncelikle, haftalık fazla çalışma saati sayısı tespit edilir. Bu ise İşK m.41 ve m.63 uyarınca haftalık kırk beş saati aşan kısmı ifade eder. Fakat belirtmek gerekir ki, haftalık kırk beş saati aşmamış olsa bile, günlük on bir saati aşan süreler, İşK m.63/2 uyarınca fazla çalışma ücretine hak kazandırır. Ayrıca yarım saatten az olan süreler yarım saat; yarım saat ile tam saat arasındaki süreler ise tam saat olarak kabul edilir.
İş Kanunu m.66 uyarınca, “İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler” ile “işçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler” de çalışma süresinden sayılır. Fakat, işin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine getirilip götürülme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.
İş Kanunu m.68 uyarınca ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmadığı için, bu süreler fazla çalışma ücretinin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Dört saat veya daha kısa süreli çalışmalarda en az 15 dakika; dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar süreli işlerde en az yarım saat; yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde en az 1 saat ara verilir. Yargıtay içtihatlarına göre, 11 saati aşan (11 saat hariç) çalışma sürelerinde ise en az bir buçuk saatlik, 14 saat ve üzerindeki çalışmalarda ise iki saatlik ara dinlenmesinin olduğu kabul edilmektedir. Yine Yargıtay, işçinin 24 saat çalışıp sonraki gün dinlendiği hallerde 24 saatlik kesintisiz çalışmanın mümkün olmadığını ve bu sebeple on saatlik ara dinlenmesinin kabul edilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Bir gün tam çalışıp bir gün tam dinlenen işçiler için fazla çalışma ücreti hesaplanırken üç gün çalışılan haftada 9 saat, dört gün çalışılan sonraki haftada ise 12 saat fazla çalışmanın esas alınması gerektiği belirtilmektedir.
Haftalık fazla çalışma süresi hesaplandıktan sonra, ilgili ücret dönemi içerisinde çalışılan toplam hafta sayısı bulunur. Bu hafta sayısı, ilgili ücret dönemindeki hafta sayısından ücretli izin, ulusal bayram ve genel tatiller gibi çalışılmamış sürelerin çıkartılmasıyla bulunur. Hafta tatilinde ayrıca çalışılmışsa da burada çalışılan süre fazla çalışma süresi kapsamında dikkate alınmaz. Çünkü bu günlerde çalışılan süre haftalık tatil ücretinde ayrıca hesaplanmaktadır. Fakat hafta tatiline denk gelen günde günlük normal çalışma süresinden daha uzun süre çalışılmış olabilir. -ki bu aşan kısım aşkın süredir- İşte bu aşkın süre diğer günlerdeki çalışma süreleriyle birlikte haftalık kırk beş saatlik süreyi aşmışsa fazla çalışma süresine dahil edilir.
Zamanaşımı ve Fazla Çalışma ücretine uygulanacak Faiz: Bu alacaklar beş yıllık zamanaşımına tabii olup, İşK m.32 uyarınca bir ücret olduğu için İşK m.34/1 uyarınca mevduata uygulanan en yüksek faize tabiidir.
Kaynakça:
- İş Kanunu
- İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği
- SÜZEK, Sarper, İş Hukuku, Beta Yayınları
- AŞAR, Ömer, İşçilik Alacak ve Tazminatlarının Yargıtay Kararları Işığında Hesaplanması, Makale
- Yargıtay Kararları
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”