Designed by Freepik
İş K. m.11: Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.
Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Şartları: Bu sözleşmelerin en belirgin özelliği yalnızca belli bir zaman içerisinden herhangi bir anda sona erdirileceği kararlaştırılmış bir sözleşme olmayıp, kurulduğu anda taraflarınca sona erme anının bilindiği veya öngörülebildiği bir sözleşmedir. Belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda işçi ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve iş güvencesi taleplerinde bulunma hakkına sahip değildir. Bir iş sözleşmesinin belirli Süreli iş sözleşmesi olarak nitelendirilebilmesi için objektif koşullara sahip olması, belirli bir süre için yapılması ve yazılı olması koşullarının hepsinin aynı anda karşılanması gerekmektedir. Sözleşmenin belirli süreli iş sözleşmesi olduğu taraflarca açık ya da örtülü şekilde kararlaştırılmalı ve gerçekleşmesi imkansız olmayan nedenlere dayalı olarak yapılmalıdır. Bu bilgiler ışığında Belirli süreli iş sözleşmesinin şartları;
- Objektif Nedenlerin Varlığı, (İşin belirli bir süre için öngörülebildiği işler, Belirli bir işin tamamlanması, Belirli bir olgunun ortaya çıktığı durumlar)
- Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Yapılması Konusunda İradelerin Uyuşması ve Süre,
- Yazılı Şekil Şartı
Belirli Süreli İş Sözleşmelerinin Zincirleme Şekilde Yapılmasının Sınırları: Zincirleme iş sözleşmeleri, art arda yapılan belirli süreli iş sözleşmeleridir. İş K. m.11’de “Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir. Esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar.” hükmü ile belirli süreli iş sözleşmelerinin birden fazla kez, yani iki belirli süreli iş sözleşmesinin üst üste yapılması yasaklanmıştır. Yargıtay, belirli süreli iş sözleşmelerinin zincirleme sözleşme niteliği taşıyabilmesi için, birbiri ardına yapılmış en az üç iş sözleşmesinin varlığını aramaktadır.
Belirli süreli iş sözleşmesinin belirsiz süreli hale dönüşebilmesi için, Dairemizin yerleşik içtihatlarında da olduğu gibi, birden çok kez yenilenmiş olması gerekir. (Y9HD)
Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında çalışanların iş sözleşmelerinin üst üste yenilense dahi bu yenilenmenin yasadan kaynaklandığı ve sözleşmenin belirli süreli iş sözleşmesi olma özelliğini koruduğu, belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışanların iş güvencesi hükümlerinden yararlanamayacakları. (Y9HD)
Özel Okul Öğretmenleri ve Yöneticileriyle Yapılan İş Sözleşmeleri: 5580 sayılı Kanun m.9 hükmünce; “Kurumlarda çalışan yönetici, öğretmen, uzman öğretici ve usta öğreticiler ile kurucu ve kurucu temsilcisi arasında yapılacak iş sözleşmesi, en az bir takvim yılı süreli olmak üzere yönetmelikle belirtilen esaslara göre yazılı olarak yapılır.” İlgili hükümde yer alan “en az bir takvim yılı” ifadesi ile ilgili olarak 2018 tarihinde sözleşmelerin belirli süreli iş sözleşmesi niteliğinde olduğuna ilişkin içtihadı birleştirme kararı verilmiştir. Ayrıca, Yargıtay’ın sözleşmenin belirli süreli kabul edilmesi gerektiği hususunda dayandığı diğer nokta “Mazeretleri nedeniyle kurumdan ayrılan öğretmen ve öğreticilerin yerine alınacak olanlar ile devredilen kurumların yönetici öğretmen ve öğreticileri ile bir yıldan daha az süre için de iş sözleşmesi yapılabilir.” cümlesinde bir yıldan daha az süre için de iş sözleşmesi yapılabileceğinin ifade edilmesidir.
Özel okul öğretmenleriyle yapılan belirli süreli iş sözleşmelerinin işveren tarafından haklı bir sebep olmadan yenilenmemesi halinde öğretmenin kıdem tazminatına hak kazanmayacağı. (Y22HD)
Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Fesih Dışındaki Nedenlerle Sona Ermesi ve Sonuçları:
- Belirli Sürenin Dolmasıyla Kendiliğinden Sona Erme; Belirli süreli hizmet sözleşmesi, aksi kararlaştırılmadıkça, fesih bildiriminde bulunulmasına gerek olmaksızın sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer. Bu sona erme hali belirli süreli iş sözleşmesinin belirsiz süreli iş sözleşmesinden ayrılmasına yol açan en temel sebeptir. İş sözleşmesinin sürenin dolmasıyla kendiliğinden sona erme hali bir fesih hali teşkil etmediği için işçi; ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve iş güvencesi hükümlerinden yararlanamayacaktır.
- Taraflardan Birinin Ölümü: Sözleşme, işçinin ölümüyle kendiliğinden sona erer. TBK hükmünce işveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere, ölüm gününden başlayarak bir aylık; hizmet ilişkisi beş yıldan uzun bir süre devam etmişse, iki aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla yükümlüdür. İşverenin ölümü halinde, yerini mirasçıları alır. Bu durumda işyerinin tamamının veya bir bölümünün devri ile gerçekleşen hizmet ilişkisinin devrine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır. Hizmet sözleşmesi ağırlıklı olarak işverenin kişiliği dikkate alınmak suretiyle kurulmuşsa, onun ölümüyle kendiliğinden sona erer. Ancak, işçi sözleşmenin süresinden önce sona ermesi yüzünden uğradığı zarar için, mirasçılardan hakkaniyete uygun bir tazminat isteminde bulunabilir.
- Anlaşma ile Sona Erme: Sözleşme özgürlüğü kapsamında tarafların iradeleri uyuştuğu müddetçe iş sözleşmesini her zaman sona erdirme hakkına sahiplerdir. Açık veya örtülü şekilde de ortaya çıkabilir, tek koşul tarafların sözleşmeyi sona erdirme iradesinin şüpheye yer vermeyecek şekilde yansıtılmış olmasıdır. İkale bir fesih niteliğinde olmadığı için feshin sonuçlarından olan ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, iş güvencesi hükümleri ikale için geçerli değildir. Bu sebeple işçi yararına olduğu söylenemez. Yargıtay, “irade fesadı denetimi dışında tarafların, ikale sözleşmesi yapma konusunda işçinin makul yararının olup olmadığı incelenmesi gerektiğini” ve buna ek olarak işçinin yasal haklarına ilave olarak makul bir yarar sağlanması halinde geçerli olacağını verilmiş olan kararlarında vurgulamaktadır. Ayrıca İkale metnine işçinin ihtirazı kayıt koyması halinde iş sözleşmesinin işverenin feshi ile sona erdiği kabul edilir.
- İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü; TBK m.27 uyarınca, konusu imkansız olan ya da kanuna, kişilik haklarına, ahlaka, kamu düzenine aykırı olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüz kabul edilmiştir. Ancak yine aynı maddenin 2. fıkrasında sözleşme maddelerinin içeriğinin bir kısmının hükümsüz olmasının, diğer maddelerin geçerliliğini etkilemeyeceği düzenlenmiştir. İş sözleşmesinin iptali ile ilgili İş Kanunu’nda herhangi bir hüküm bulunmamakta ancak TBK’da geçen irade bozukluğu veya aşırı yararlanma hallerinden biri ile sakatlanması halinde bu durumu yaşayan taraf için iş sözleşmesinin iptali gerekebilir.
Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Sonuçları: Belirli süreli iş sözleşmesi, kural olarak, herhangi bir fesih beyanına gerek olmaksızın sözleşmede belirlenen sürenin geçmesiyle kendiliğinden sona erer. Bunun sonucunda bu tür sözleşme ile çalışanlar İş Kanunu’nda yer alan bazı haklardan yararlanamazlar. Gerçekten belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar, eğer iş sözleşmesi sürenin bitimi ile kendiliğinden sona ermişse, kıdem tazminatına hak kazanamadıkları gibi, belirsiz süreli iş sözleşmeleri için öngörülmüş olan “bildirim öneli” belirli süreli iş sözleşmeleri için uygulanmaz. Bunun gibi, belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışanlara bildirim öneli verilmediği gibi, bu sözleşmeyle çalışanlar bildirim önelleri içinde herhangi bir ücret kesintisi yapılmadan işçiye verilmesi gereken “iş arama izninden” de yararlanamazlar. Daha da önemlisi belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar iş güvencesinin kapsamına girmezler. Bir başka deyişle belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler işe iade davası açamazlar. Buna karşılık belirlenen süreden önce iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız feshedilmesi halinde işçi, kalan süreye ilişkin bakiye süre ücreti talep edebilecektir.
Davacı ile imzalanan 20.04.2011 tarihli iş sözleşmesinde davacının proje kapsamında uzman (teknik öğretmen) olarak çalışacağı belirtilmiş olup sözleşmenin diğer hükümlerinin incelenmesinde ve davalının yaptığı işin proje dahilinde olduğu gözetildiğinde, sözleşmenin belirli süreli yapılmasını gerektirir belirli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşulların bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu sebeple taraflar arasındaki iş sözleşmesinin belirli süreli olarak kabul edilmesi gerekir. Bu durumda, ihbar tazminatının reddi yerine, hatalı değerlendirme ile kabulüne dair yazılı şekilde karar verilmesi doğru değildir. (Y22HD)
Haklı Nedenle Fesih: Belirli süreli iş sözleşmeleri kural olarak fesih yolu ile sona erdirilemez. Bunun tek istisnası haklı sebeple fesihtir. Belirli süreli iş sözleşmesi ile istihdam edilmek zorunda olan özel okul öğretmenlerinin iş sözleşmesi ancak haklı nedenlerle fesih edilebilir. İş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı hem özel okul öğretmeni hem de işveren özel okul yönetimine tanınmış bir haktır.
- İş sözleşmesinin öğretmen tarafından haklı nedenle fesih sebepleri kanunda sağlık nedenleri, ahlak ve iyi niyete aykırılık ve zorlayıcı sebep halleri olmak üzere üç başlık halinde düzenlenmiştir Haklı nedenle fesihte en önemli husus; fesih nedeninin haklı olması ve fesih hakkının zamanında kullanılmasıdır. Haklı nedenle fesih hakkı zamanında kullanılmaz ise haklı sebeple fesih hakkı düşer.
- İş sözleşmesinin okul yönetimi tarafından haklı nedenle sona erdirilmesi ise işveren okul yönetimi tarafından İş K. m.25 hükümleri çerçevesinde sona erd Ayrıca Kanun aşağıda açıklanacak durumlarda özel okul öğretmeninin görevinin sona ereceğini öngörmektedir. Bu durumlarda işverenin o öğretmenle iş ilişkisini sürdürmesi mümkün değildir. Kanunda öngörülen şartlar doğduğunda o öğretmen, öğretmenlik görevini sürdüremeyeceğine göre okul idaresinin yapacağı tek şey öğretmenin iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmektir. Bu durumlar;
- Mükerrer kademe ilerlemesi cezası alma durumu, (657 sayılı Kanuna göre kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren fiillerin işlenmesi halinde bu kişilere kademe ilerlemesinin durdurulması cezası yerine brüt aylığından 1/4’ü ile 1/2’si arasında maaş kesim cezası, çalışma izni veren makam tarafından verilir. Tekrarı halinde ise göreve son verilir.)
- 657 sayılı Kanuna göre devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiil veya hallerin işlenmesi halinde,
- Kurumların teftiş ve denetlenmesi sırasında valilik, lüzum görülen durumlarda kurumun yönetici, öğretmen, uzman öğretici ve usta öğreticilerini görevden uzaklaştırabilir.
Özel Öğretim Kurumlarında çalışan öğretmenler, belirli süreli iş sözleşmesi yapmış olduklarından kötüniyet tazminatı talep edebilme hakkı bulunmamaktadır. (Y9HD)
Özel Okul Öğretmenlerinin Kıdem Tazminatı Talep Hakkı: 5580 sayılı kanununa tabii biçimde iş sözleşmeleri kurulan, özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin iş sözleşmeleri zincirleme olarak yenilenmiş olsa dahi, bu sözleşmeler belirli süreli olma niteliğini kaybetmeyecektir. Belirli süreli sözleşmenin ortaya çıkardığı sonuç gereği bu şekilde çalışan öğretmenler iş güvencesi hükümlerinden yararlanamayacak (işe iade hakları bulunmayacak), sözleşmeleri hangi koşullarda feshedilmiş (veya yenilenmemiş) olursa olsun ihbar tazminatına hak kazanamayacaklardır. Ancak bir yıllık kıdemini doldurmuş olanlar, fesih veya sözleşmenin yenilenmemesinin dayanaklarına bağlı olarak şartlar oluşmuşsa kıdem tazminatı hakkına sahip olacaklardır.
Kural olarak belirli süreli iş sözleşmesi kararlaştırılmış ve süre sonunda taraflardan herhangi biri fesih iradesini ortaya koymamış ise iş sözleşmesinin kendiliğinden sona ereceği açıktır. Ancak belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesinden önce taraflardan biri yenilememe iradesini ortaya koymuş ise burada yenilenmeyen tarafın iradesine göre kıdem tazminatına hak kazanılıp kazanılmayacağı araştırılmalıdır, işveren yenilememe iradesini göstermiş ve haklı nedene dayanmıyor ise bir yıllık kıdem koşulu gerçekleştiği takdirde kıdem tazminatı ödenmelidir. (YHGK)
Kanun gereği belirli süreli kabul edilen sözleşmeyi, haklı bir neden olmaksızın yenilememe iradesini gösteren işverenin koşulların var olması halinde sona eren sözleşme nedeniyle kıdem tazminatından sorumlu olduğunun kabulü gerekir. (YHGK)
İşe İade, İşe Başlatmama Tazminatı ve Boşta Geçen Süre Ücreti: Özel okul öğretmenleri, 5580 sayılı Kanuna tabi olarak belirli süreli iş sözleşmesiyle çalıştıkları için art arda yapılan, uygulamada zincirleme sözleşme dediğimiz sözleşme şekliyle çalışsalar dahi yaptıkları sözleşmeler belirsiz süreli sözleşmeye dönüşmez ve bu sebeple iş güvencesi hükümlerinden yararlanamazlar. İş güvencesi hükümlerinden yararlanamamanın bir sonucu da işe iade davası açma hakkından yoksun kalma ve buna bağlı olarak işe başlatmama tazminatına hak kazanamamaktadırlar. Yine yukarıda açıklanan sebepler dolayısıyla özel okullarda çalışan öğretmenler iş akdi sona erdikten sonra boşta geçen süre ücretine de hak kazanamazlar.
Belirli süreli iş sözleşmesinin varlığı halinde … uyarınca süreli fesih hali söz konusu olmayacağından ihbar tazminatına da hak kazanılması imkanı bulunmamaktadır. (BAM 8HD)
Kaynakça:
- 4857 Sayılı İş Kanunu
- 6098 Sayılı TBK
- 5580 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu
- ARICI, Kadir, Özel Okul Öğretmenlerinin İş Güvencesi İhtiyacı, Ankara HBVÜ, HF Dergisi XXVI, Y. 2022, Sa. 2
- DEMİRCİ Gizem, Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Süresinden Önce Feshinin Sonuçları ve Cezai Şart
- TOPRAK, Cemre, İş Sözleşmesinin Üçüncü Tarafların Etkisiyle Feshi: Baskı Feshi, Makale
- ÖZSOY, İlker Mete, Öğretmenlerin Kıdem Tazminatı Hakkı, Makale
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.