Designed by Freepik
Mal rejimi sözleşmesi, m.203: Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.
Mal Rejimi: “Mal Rejimi” halk arasındaki adıyla “Evlilik Sözleşmesi”, eşlerin evlenmeden önce veya evlilik sırasında sahip oldukları malvarlıkları üzerindeki hak ve yükümlülüklerini, eşlerin mallarının tabi olduğu hukuk rejimi sorumluluklarını ve bunların yanında evliliğin sona erme hallerinde de malvarlığı değerlerinin akıbetini düzenleyen kurallar bütünüdür. Mal rejimi ya da evlilik birliği sona erdiğinde eşlerin mallarının tasfiyesi ya da halk arasında bilinen tabiriyle eşler arasında “malların paylaşımı” anlaşılır. Eşler kanun gereği bir mal rejimine tabi olmak mecburiyetindedirler. TMK’da eşler arasında uygulanabilecek mal rejimleri;
- Edinilmiş mallara katılma rejimi (Yasal mal rejimi); Edinilmiş mallar ile her eşin mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. Eşin çalışması karşılığı olan edimler, sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler, çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar, kişisel malların gelirleri, edinilmiş malların yerine geçen değerler edinilmiş mal kategorisinde; eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, mal rejiminin başında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri, manevi tazminat alacakları, kişisel mal yerine geçen değerler kişisel mal kategorisinde ele alınmıştır. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle, bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallara dahil olması gereken malvarlığı değerlerinin kişisel mal sayılacağını kabul edebilir. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mallara dahil olmayacağını da kararlaştırabilirler. TMK, getirmiş olduğu bir istisna ile edinilmiş mallara katılma rejiminin ölümle sona ermesi halinde sağ kalan eş, katılma alacağına mahsuben, ölen eş ile birlikte yaşadıkları konutun mülkiyetinin kendisine verilmesini yahut intifa veya oturma hakkının tanınmasını talep edebilecektir.
- Mal ayrılığı; Mal ayrılığı rejiminin temeli, yasal sınırlar içerisinde her eşin malvarlığı ve malvarlığı değerlerinin kendisine ait olmasıdır. Eşlerin kendi sahip olduğu mal varlıkları üzerinde her türlü mülkiyet hakkına, yönetim hakkına ve tasarruf hakkına, bir fiil kendi sahip bulunmaktadır. Bununla birlikte eşlerden birinin kendi isteğiyle mallarının yönetimini diğer eşe bırakması da (her zaman da geri alabilir) mümkün olup bu durumda vekalet hükümleri uygulama alanı bulur. Mal ayrılığı rejiminde her eşin evlilik birliği içerisinde edindiği malvarlığı üzerinde malik olma hakkı vardır. Almış olduğu malın belli bir oranını diğer eşe pay dahilinde verebilir. Ayrıca eşlerin beraber aldıkları bir mal üzerinde pay oranını belirleme serbestlikleri de vardır.
- Paylaşmalı mal ayrılığı; Eşlerden her ikisi de kanuni sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur.
- Mal ortaklığı; Ortaklık malları ile eşlerin kişisel mallarını kapsar. Mal Ortaklığı rejimini diğer rejimlerden ayıran en önemli özellik eşlerin ortaklık malları üzerinde elbirliği halinde mülkiyete sahip olmasıdır.
Mal Rejiminin Sona Ermesi: Tüm mal rejimleri için ortak olan sona erme sebepleri; eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulü, mahkeme kararı ile mal rejiminin sona erdirilmesidir. Eşler arasındaki edinilmiş mal ve kişisel mal ayrımının nasıl yapılacağı, hak sahibinin iddiasını nasıl ispatlayacağı kanuni birtakım düzenlemeler ile belirlenmiştir.
Mal Rejimi Sözleşmesi: Mal rejimi sözleşmesi en genel anlamda kanuni sınırlar çerçevesinde eşler arasındaki mal rejiminin seçilmesi, içeriğinin belirlenmesi ve seçilmiş olan mal rejiminin sona erdirilmesine ilişkin olarak yapılan özel geçerlilik, şekil ve ehliyet şartlarına tabi bir aile hukuku sözleşmesidir. Kurulduğu andan itibaren eşler ve üçüncü kişiler bakımından hüküm ve sonuçlarını doğurur.
Evlilik Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları: Sözleşme geçerliliğine dair genel ahlak kuralları, evlilik sözleşmeleri için de bağlayıcıdır. Hukuka veya genel ahlaka aykırı şartlara bağlanan sözleşme hükümleri geçersizdir. (Çocuk yapmama, yurt dışı gezilerini yasaklayan veya sınırlayan, vb.) Kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olamaz ve sözleşmenin konusu imkansız olamaz. Bu sınırlar çerçevesinde evli veya yeni evlenecek çiftler evlilik sözleşmesinin içeriğini geçerlilik şartlarına uyarak diledikleri gibi düzenleyebilirler. Geçerli bir mal rejimi sözleşmesi için gerekli şartlar;
- Yazılı şekle tabii olmalı,
- Taraflar ayırt etme gücüne sahip olmalı,
- Taraflar şayet 18 yaşından küçük veya kısıtlı ise yasal temsilcilerinin rızası gerekmektedir.
Sözleşmenin Tarafları: Evlenmeden önce veya evlenme başvurusu esnasında nişanlılar, evlendikten sonra eşler mal rejimi sözleşmesinin tarafı olabilir. Mal rejimine karar verme, nişanlılar veya eşler için şahsa sıkı sıkıya bağlı bir hak olup sözleşmesinin temsilci vasıtasıyla yapılması mümkün değildir.
Sözleşmenin Şekli: Sözleşmesinin yapılması resmi şekle tabi tutulmuştur. Söz konusu resmi şekil şartı geçerlilik şekil şartı olup TMK uyarınca noterde onaylama veya düzenleme şeklinde yerine getirilebilir. Sözleşmesinin noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılmaması durumunda sözleşme kesin hükümsüzdür. İstisnası ise TMK uyarınca evlenen kimseler evlenme başvurusu sırasında yazılı olarak seçimlerini evlendirme memurluğuna bildirerek mal rejimi seçiminde bulunabilmektedirler. Evlendirme memurlarının görev ve yetkisi yalnızca evlendirme başvurusu sırasında eşlerin yasal mal rejimi yerine diğer mal rejimlerini seçtiğine ilişkin yazılı başvurusunu alıp söz konusu başvuruyu resmi kayda geçirmekle sınırlıdır. Bu kapsamda tarafların mal rejimi sözleşmesi hazırlayarak evlendirme memuruna vermesi söz konusu değildir. Taraflar benimsemek istedikleri seçimlik mal rejimlerine ilişkin olarak kanuni sınırlar içerisinde farklı kurallar getirmek istiyorlarsa bunu ancak notere başvurarak yapabilirler. Resmi şekil zorunluluğu, eşlerin yaptıkları mal rejimi sözleşmesini değiştirmeleri ve ortadan kaldırmaları için de söz konusudur. Mal rejiminin sona erdiği tarihten itibaren yapılacak sözleşmeler anlaşmalı boşanma halinde yapılan protokolde de yer alabilir. Bununla birlikte, mal rejiminin tasfiyesine ilişkin istemler boşanmanın fer’i sonuçlarından olmadığından anlaşmalı boşanma protokolünün kapsamında yer almak zorunda değildir.
Mal Rejimi Sözleşmesi Yapıp Yapmama Özgürlüğü: TMK, eşler için bir mal rejimi yapma zorunluluğu öngörmemiştir. Ancak, eşlerin hiçbir seçim yapmamaları durumunda eşlere, yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanır. Eşler, edinilmiş mallara katılma rejimine tabi olmak istemez ve seçim haklarını kullanmak isterlerse TMK m. 202’de öngörüldüğü üzere mal rejimi sözleşmesi yaparak kanunda belirlenen mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı veya mal ortaklığı seçimlik mal rejimlerinden birini seçebileceklerdir. Mal rejimi sözleşmesini eşler aralarında anlaşarak şarta bağlayabilecekleri gibi belirli bir süreyle sınırlı olarak da yapabilirler. Süre kararlaştırılmış olması durumunda kararlaştırılan süre boyunca eşler belirledikleri mal rejimine tabi olacaklardır. Sürenin sonunda seçilecek mal rejimi belirlenmemişse eşler arasında yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanacaktır. TMK m. 203’de açıkça eşlerin kanunda öngörülen düzenlemeler çerçevesinde sözleşmenin içeriğini belirleyebilecekleri belirtilmiştir. Bu bağlamda eşlerin yapacakları mal rejimi sözleşmeleri bakımından kanunda ‘tipe bağlılık’ kuralı öngörülmüş olup eşler aralarındaki sözleşmeye, seçtikleri mal rejiminin esas ve amacına aykırı olan veya onunla çelişen kurallar koyamazlar.
Mal Rejimi Sözleşmesini Sona Erdirme Özgürlüğü: Eşler anlaşarak diledikleri zaman aralarındaki mal rejimi sözleşmesini sona erdirebilir. Bu anlamda resmi şeklin gerekli olduğu ispat açısından önemlidir. Mal rejimi sözleşmesini sona erdiren taraflar aralarında başka bir mal rejiminin geçerli olacağını kararlaştırmamışlarsa bu durumda sözleşmenin sona ermesiyle aralarında yasal mal rejimi olan edinilmiş mal rejimi geçerli olacaktır. Mal rejimi sözleşmesinin sona ermesi ile mal rejiminin sona ermesi birbiriyle karıştırılmamalıdır. Mal rejimi sözleşmesi anlaşma ile sona ermesine rağmen evlilik birliği ve mal rejimi varlığını korurken, mal rejimi sona erdiğinde tasfiye aşamasına geçilmektedir.
İspat Yükü: Eşlerin sözleşme ile tasarruf edebildikleri sınırlı haller hariç, eşlerin iradeleri ile malvarlığı değerlerini mal gruplarından herhangi birisine özgülemeleri mümkün değildir. İşte kanun koyucunun, edinilmiş mallar lehine tutunmuş olduğu bu tavrın bir uzantısı da TMK m. 222/3. fıkrasıdır. Söz konusu hükme göre, bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir. Y2HD bu konudaki bir kararında “Dava; mal rejiminin tasfiyesine ilişkindir. Araç, eşler arasında mal ayrılığının geçerli olduğu dönemde edinilmiş ise, bu rejimde mal kime ait ise onundur. Şayet diğer eş, bu aracın edinilmesine maddi bir katkı sağlamış ise, ispatlaması şartıyla, katkısı karşılığı bir alacak talep edebilir. Araç edinilmiş mallara katılma rejiminin geçerli olduğu dönemde edinilmiş ise bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir.” hükmünü vermiştir.
Kendisine ispat yükü düşen taraf için ispat yükü bir külfettir. Bu külfet yerine getirilmediğinde aleyhine olan sonuca katlanma, yani aleyhe karar riskiyle karşı karşıya kalma söz konusu olup;
- Mal ayrılığı rejiminde; her eşin kendine ait malvarlığı grubu vardır. İspat, borçlardan sorumluluk ve paylı mülkün özgülenmesi konularında paylaşmalı mal ayrılığı rejimine ilişkin hükümler uygulanır.
- Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminde; belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır
- Mal ortaklığı rejiminde; bir eşin kişisel malı olduğu ispatlanmadıkça tüm malvarlığı değerleri ortaklık malı sayılır.
- Edinilmiş mallara katılma rejimi; belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır. Bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir.
Zamanaşımı: Yargıtay kararlarında kabul edilen, edinilmiş mallara katılma rejiminden kaynaklanan alacak davalarında zamanaşımı süresi, TBK m.146 hükmü uyarınca 10 yıllık zamanaşımına tabidir.
Yetkili ve Görevli Mahkeme: Mal rejiminin tasfiyesi davalarında görevli mahkeme aile mahkemesidir. Ancak aile mahkemesinin kurulmuş olmadığı yerlerde bu davalar HSK tarafından belirlenen Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından aile mahkemesi sıfatıyla bakılır. Aile mahkemesinin olmadığı yerlerde dava açıldıktan sonra bir aile mahkemesinin kurulması halinde henüz sonuçlanmamış dava ve işler yetkili ve görevli aile mahkemesine devredilmektedir. Eşler veya mirasçılar arasında bir mal rejiminin tasfiyesine ilişkin davalarda, aşağıdaki mahkemeler yetkilidir:
- Mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi,
- Boşanmaya, evliliğin iptaline veya hâkim tarafından mal ayrılığına karar verilmesi durumunda, bu davalarda yetkili olan mahkeme,
- Diğer durumlarda davalı eşin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
Kaynakça:
- 4721 Sayılı TMK
- 6098 Sayılı TBK
- TAMER, Diler, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi Kimi Koruyor, YÜHFD, C.XVIII, 2021/2, s.635-644.
- DOĞAN, Gökçen, Mal Rejimi Sözleşmelerinde Sözleşme Serbestisi ve Sınırları, TAÜHFD, 2022, 4(1), s.243-272
- RAMAZANOĞULLARI, Candan, Türk Aile Hukukunda Seçimlik Mal Rejimleri,2022
- UYSAL, Güneş, Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Muvazaa, 2020
- UYUMAZ, Murat, Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesinde İspat ve Envanter, EÜHFD, C. XXI, S. 3–4 (2017), s.123-170
- ÖNÇEK, Bahar, Boşanmaya Bağlı Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Tasfiye Kuralları, 2017
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.