Image by wirestock on Freepik
5510 Sayılı SSGSSK Kanunu m. 86/9
“Aylık prim ve hizmet belgesi veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesi işveren tarafından verilmeyen veya çalıştıkları Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine başvurarak, alacakları ilâm ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları dikkate alınır.”
Hizmet tespit davası: Sigorta bildirimi yapılmadan ve sigorta primi yatırılmadan veya eksik yatırılarak çalıştırılan işçinin bu durumu öğrendikten sonra sigortasız çalıştığı dönemi sigortalı hale getirmek için açtığı davadır. Hizmet tespit davaları kamu düzenini ilgilendirdiği için, davadan feragat edilmesi hüküm doğurmaz çünkü kişi sosyal güvenlik hakkından vazgeçemez.
Hizmet Tespit Davasının Tarafları: Davacı, 5510 Sayılı SSGSS Kanunu kapsamında işçi sıfatına haiz kişidir. İşçinin vefat etmiş olması halinde ise, mirasçıları hizmet tespit davasını hak düşürücü süre içerisinde açma hakkına sahiplerdir. Hizmet tespit davalarında SGK ile beraber işverenin de hasım gösterilmelidir. Dava konusu hizmetin geçtiği sürede işyeri el değiştirmişse eski işveren yanında işyerini devralan yeni işverenin de SGK ile birlikte hasım gösterilerek davaya dahil edilmeleri gerekmektedir.
Hizmet Tespit Davasında Zamanaşımı: Hizmet tespit davalarının açılabilmesine ilişkin olarak hizmetlerin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıllık bir süre öngörülmüştür. 5 yıllık süre, zamanaşımı süresi olmayıp hak düşürücü bir süre olduğundan davanın her aşamasında ileri sürülebileceği gibi hakim tarafından da resen dikkate alınır. Ancak bu hak düşürücü süre mutlak değildir. Söz konusu hak düşürücü süre; yönetmelikle tespit edilen belgeleri işveren tarafından verilmeyen veya çalışmaları Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar için geçerlidir. Sigortalı ölmüşse murisin hak sahiplerinin hizmet tespit davasına dair hak düşürücü süresi murisin ölüm tarihinden itibaren başlar. Ayrıca işçi statüsünden memur statüsüne geçiş halinde 5 yıllık süre memur statüsüne geçildiği tarihte başlar.
Hak Düşürücü Sürenin İstisnaları: Hizmet tespit davalarına ilişkin yukarıda hak düşürücü sürenin mutlak olmadığını belirtmiştik. Yargıtay Hukuk Dairelerinin süreklilik kazanmış kararlarına göre:
- Müfettiş durum tespit tutanağı ya da tahkikat raporlarıyla çalışma tespit edilmişse,
- Asgari işçilik incelemesi neticesinde işverenden sigortalının primleri Kurumca icra yoluyla tahsil edilmişse,
- İşveren imzalı ücret tediye bordrosunda sigortalıdan sigorta primi kestiğini açıkça gösterdiği halde sigorta primini Kuruma yatırmamışsa,
- Sigortalı durumunda iken memurluğa geçmiş olursa,
- İşe giriş bildirgesi Kuruma süresinde verilmiş; fakat bordrosu ve primi SGK’ya intikal ettirilmemişse,
- İşçilik hakları tazminatlarına (ihbar, kıdem tazminatı, ücret alacağı vs.) ilişkin aynı döneme ait kesin hüküm niteliğini taşıyan yargı kararları varsa, hizmet tespit davaları zamanaşımına uğramaz.
Hizmet Tespit Davalarında Görev ve Yetki: Hizmet tespit davalarının incelenmesinde görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. İş mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 5. maddesine göre; “İş mahkemelerinde açılacak her dava, açıldığı tarihte dava olunanın TMK gereğince ikametgahı sayılan yer mahkemesinde bakılabileceği gibi, işçinin işini yaptığı işyeri için yetkili mahkemede de bakılabilir. Bunlara aykırı sözleşme muteber sayılmaz.” Sosyal Güvenlik Kurumu aleyhine açılan davalarda yetkili mahkeme, Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinin bulunduğu yer iş mahkemesidir. Dava açılırken işverenle birlikte Sosyal Güvenlik Kurumuna da husumet yöneltilmelidir. Hizmet tespit davasında davalı sayısı birden fazla olması halinde davalılardan birinin ikametgâh adresindeki mahkemede açılması gerekmektedir.
Hizmet Tespit Davası Şartları: İşçi tarafından hizmet tespit davası açılması için kanunda uygun görülen dava şartlarının sağlanmış olması gerekir. Şartların uygun olmadığı durumlarda davanın açılması ve hizmetin tespiti konusunda olumsuz durumlar yaşanır. Hizmet tespit davası şartları;
- 5510 sayılı SSGSS Kanunu’nda belirtilmiş bir işyerinin bulunması,
- Davayı açan işçinin ilgili işyerinde hizmet verirken görülmüş olması,
- İşveren ile işçi arasında hizmete yönelik hizmet sözleşmesinin yapılmış olması,
- İşçinin iş ilişkisi içerisindeyken sigortasının bildiriminin yapılmaması, prime esas ücretin eksik bildirimi yapılması, prim ödeme gün sayısının eksik bildirilmesidir.
- Sigortalık gerektiren hizmetin sigortasız olarak verilmiş olması,
- Hak düşürücü 5 yıllık sürenin geçmemiş olması şartlarını taşıyan işçiler işverene hizmet tespit davası açabilir.
Hizmet Tespit Davasında İspat: İspat yükümlülüğü HMK’daki genel kurala uygun olarak, sigortalının üstündedir. Ancak Yargıtay içtihatları bu davanın işverene karşı aciz durumda olan işçiyi koruma gayesi güderek, kamu düzenini ilgilendirdiği gerekçesiyle re’sen araştırma yükümlülüğü getirmiştir. Bu sebeple işçinin, davasını mutlaka resmi belge ile ispatlamakla zorunluluğu bulunmamaktadır. Banka dekontu, sigorta prim ödeme belgesi, ücret bordrosu, özlük dosyası, işyerinde çalıştığını kanıtlayan fotoğraflar veya kamera kayıtları gibi tanık dahil her türlü delille davasını ispatlayabilmektedir. Yargıtay içtihatlarında tarafların ileri sürdüğü deliller arasında bir hiyerarşi belirleyerek, eşdeğerdeki delille kanıtlama ilkesini benimsemiştir. Bu ilke uyarınca resmi veya yazılı bir belge ile ispat edilen bir durum tanık delili ile bertaraf edilemeyecektir.
Hizmet Tespit Davasında Arabuluculuk: İş davalarında zorunlu arabuluculuk vardır. Bu durumda tarafların dava açmadan önce arabulucuya başvurmaları gerekir. Arabulucu ile yapılan görüşmelerde sonuç alınmazsa dava yoluna başvurulabilir. Hizmet tespit davası ise arabuluculuk kanununda zorunlu kılınmamış bir durumdur. Bu nedenle işçilerin veya ölen işçi mirasçılarının arabulucu ile görüşmeden davayı açmaları mümkündür. Sigorta kayıtları hiç veya gerektiği gibi yapılmayan işçi, doğrudan hizmet tespit davası açabilir ve bu hususun mahkeme tarafından tespiti ile SGK’ya bildirilmesini talep edebilir.
Hizmet Tespit Davalarının Sonuçları: Hizmet tespit davasının genel amacı, anayasal bir hak olan sosyal güvenlik hakkının yeniden tesis edilmesidir. İşçinin eksik ya da hiç yatmamış sigorta primi mahkeme tarafından verilen kararla düzenlenir. Böylelikle işçi, sosyal güvenlik hakkına yeniden kavuşmuş olur. Hizmet akdine tabi olanlar ile kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan işçilerin primlerinin ödenmesi konusunda mevcut uygulamada olduğu gibi sigortalılara bir yükümlülük getirilmemiş, bu yükümlülük tamamen işverene verilmiştir. Dolayısıyla prim borcunun ödenip ödenmediğine bakılmaksızın hizmet tespitiyle kazanılan gün sayısının, hizmet tespitinin kesinleşmesinden sonra Kurum yönünden bağlayıcılık kazanması söz konusudur. Özellikle, sigorta primindeki eksiklik ve yanlışlıklar emeklilik şartlarını da etkileyeceğinden hizmet tespit davasının işçiler için uzun süreli bir kazanım olduğunu belirtmek mümkündür.
Kaynakça:
- 4857 sayılı İş Kanunu
- 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu
- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
- Yargıtay Kararları
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”