Designed by Freepik
Feshin geçerli sebebe dayandırılması, İş K. m.18: Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. Yer altı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz.
Geçerli Neden: İş ilişkisinin devamı halinde işyerini olumsuz şekilde etkileyecek olan ve işverence yapılan feshi makul kılan, işçiye veya işyerine ilişkin olay veya durumdur. Geçerli nedenle fesihte, işveren açısından iş sözleşmesini sürdürmek kendisi açısından “önemli ve makul ölçüler içinde beklenemeyecek” bir hal aldığından, ihbar önellerine uygun olarak iş sözleşmesi feshedilmektedir. İşveren, işçinin yetersizliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işinin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayandırmak zorundadır.
Sözleşmeyi İhlal Eden Bir Davranışının Varlığı: İşçinin davranışından kaynaklanan geçerli fesih nedenleri işçinin sözleşmeden doğan borçlarına aykırılık teşkil eden, işyerinde olumsuzluklara yol açan ve haklı fesih nedeni oluşturacak ağırlıkta bulunmayan davranışlardır. İş K. m.18 hükmünce işveren, işçinin davranışlarından ve yeterliliğinden kaynaklanan nedenlerle iş sözleşmesini feshetme yetkisi bulunmaktadır. İşçinin davranışlarından kaynaklanan fesihte hedeflenen amaç, işçinin daha önce gerçekleştirmiş olduğu iş sözleşmesine aykırı davranışları cezalandırmak veya bu davranışlara yaptırım uygulamak değil onun sözleşmesel sorumluluklarını ihlale devam etmesi, tekrarlaması riskinden kaçınmaktır. İşçinin davranışları nedeniyle iş sözleşmesinin feshedilebilmesi için, işçinin iş sözleşmesine aykırı, sözleşmeyi ihlal eden bir davranışının varlığı gerekir. İşçinin kusuru ile sözleşmeye aykırı davranması ve buna bağlı olarak iş ilişkisi olumsuz bir şekilde etkilenmişse, işçinin davranışından kaynaklanan geçerli bir fesih söz konusu olur. Diğer yandan, işçinin kusur ve ihmaline dayanmayan sözleşmeye aykırı davranışlarından dolayı işçiye bir sorumluluk yüklenmesi mümkün olmadığından işçinin davranışlarından kaynaklanan geçerli fesih nedeninden de bahsedilemez.
İşçinin davranışlarından veya yetersizliğinden kaynaklanan nedenlerde, iş ilişkisinin devamının işveren açısından önemli ve makul ölçüler içinde beklenemeyeceği hallerde, feshin geçerli nedenlere dayandığını söylemek mümkündür. (Y9HD)
İşçinin davranışlarına dayanan fesih, öncelikle iş sözleşmesinin işçi tarafından ihlal edilmesini öngörmektedir. Buna göre, önce işçiye somut olarak hangi sözleşmesel edimin yüklendiği belirlenmeli, daha sonra ise işçinin, hangi davranışı ile somut sözleşme yükümlülüğünü ihlal ettiği tam olarak tespit edilmelidir. İşçinin somut olarak tespit edilen sözleşme ihlali nedeniyle işverenin işletmesel menfaatlerinin zarar görmüş olması mecburidir. Eğer ki işçinin yükümlülüğünü ihlal etmekten kaçınma imkanına sahip olduğu belirlenirse fesihten önce işçinin ihtar edilip edilmediği, ihtara rağmen davranışını tekrar etmesi halinde İş K. m.19 uyarınca savunması alınmak suretiyle iş sözleşmesinin feshedilip feshedilmediğine bakılacaktır. Ancak, ağır yükümlülük ihlalleri nedeni ile işverenin iş ilişkisine devam etmesinin beklenemeyeceği durumlarda işçiye davranışından dolayı ihtar verilmesine gerek yoktur.
İş K. m.25’de belirtilen derhal fesih için öngörülen nedenler niteliğinde olmamakla birlikte, işçinin iş sözleşmesine aykırı davranışları olabilir. İş K. m.18’de hangi davranışların geçerli fesih sebebi oluşturacağı sayılmamış olup kanunun gerekçesinde geçerli fesih nedeni oluşturacak bazı davranışlara örnekler verilmiştir. Bunlar; “işverene zarar vermek ya da zararın tekrar oluşması tedirginliğini oluşturmak, işyerinde rahatsızlık oluşturacak şekilde iş arkadaşlarından borç para talep etmek, arkadaşlarını işverene karşı kışkırtmak, işini uyarılara rağmen eksik, kötü veya yetersiz olarak ifa etmek, işyerinde iş akışını ve iş ortamını olumsuz etkileyecek bir biçimde diğer kişilerle ilişkilere girmek, işin akışını durduracak şekilde uzun telefon görüşmeleri yapmak, sık sık işe geç gelmek ve işini aksatarak işyerinde dolaşmak, amirleri veya iş arkadaşları ile ciddi geçimsizlik göstermek, sıkça ve gereksiz yere tartışmaya girişmek” gibi hallerdir.
İşçinin davranışlarından kaynaklanan geçerli fesih nedenlerinin başında işçinin iş sözleşmesine aykırı davranması gelmektedir. İşçinin asli borcu iş görme edimlerini yerine getirmek olup sözleşmeye aykırı davranışı işçinin asli borcu olan iş görme edimine ilişkin olabileceği gibi yan borçlara ilişkin de olabilir. Davranışın asli borç veya yan borçlarına ilişkin olmasının fesih bakımından bir önemi bulunmamaktadır. İşçinin davranışına dayalı geçerli fesih nedenlerinin oluşması için işçinin kusurlu olması şarttır. Kusurlu davranışın kasıt veya ihmal sonucu gerçekleşmesinin bir önemi yoktur.
İşçinin iş sözleşmesine aykırılık oluşturan her davranışı geçerli fesih nedeni niteliğinde değildir. Zira her işçinin iş görme edimini yerine getirirken hata yapma ihtimali vardır. İşçinin iş sözleşmesine devamındaki menfaati ile işletmenin menfaati tartıldığında sözleşmenin feshinin “uygun ve ölçülü” olduğunu kabul edilmesi halinde geçerli bir fesih nedeninden bahsetmek mümkün olur. Genel olarak geçerli fesih nedenleri;
- İş Görme Borcunu Gereği Gibi İfa Etmeme; İşçinin, işi gereği gibi ifa etme yükümlülüğüne aykırı davranması halinde işverenin bu duruma katlanması beklenemez. Bu nedenle işin eksik, kötü ve yetersiz yerine getirilmesi geçerli fesih nedeni oluşturabilir; ancak işçinin işini eksik ve yetersiz yerine getirme durumunun belli bir ağırlıkta olması gerekmektedir. İşçinin eksik ve yetersiz şekilde iş görme edimini devam etmesinin süreklilik taşıması, uyarılara rağmen bu eksikliklerin ve yetersizliklerin işçi tarafından giderilmemesi ve bu durumun işyerinde olumsuzluklara yol açması halinde geçerli fesih nedeni oluşturabilir. İşyerlerinde işçilerin interneti amacı dışında kullanması veya mesai saatlerinde uyuması da bazı durumlar da geçerli fesih nedeni oluşturabilir.
İş amaçlı işçiye verilen bilgisayarda mesai saatlerinde internette alışveriş yapan ve oyun sitelerine birden çok kez giren işçinin iş sözleşmesinin geçerli nedenle feshedilebileceği (Y9HD)
Davacının bulunduğu ekip içindeki akış kapatma oranının ekip ortalamasının çok altında (örneğin ekip ortalaması 11-12 iken, davacının 1-2 ortalama yaptığı) olduğu, bazı günler hiç akış kapatmadığı, üç aylık dönemde akış kapatma oranında hiçbir değişiklik veya kısmen de olsa düzelme bulunmadığı, davacı hakkında birçok kez tutanak tutularak, davacıya yazılı uyarılar yapıldığı, dosya kapsamı ve tanık anlatımları ile sabittir. Bu itibarla, somut olay yönünden bu durumun haklı sebep oluşturmadığı yönündeki Bölge Adliye Mahkemesi kararı yerinde ise de feshin geçerli sebebe dayanmadığına dair değerlendirme isabetli bulunmamıştır. Davacının feshe konu davranışları eksik, kötü ve yetersiz ifa olarak kabul edilerek, feshin geçerli sebebe dayandığının kabulü gerekirken, hatalı değerlendirme yapılarak yazılı şekilde karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir. (Y22HD)
- İşe Geç Gelme ve Devamsızlık; İşçinin mazeretsiz olarak sık sık işe geç gelmesi halinde geç kalmanın riski işçiye ait olup işçinin bu davranışına işveren katlanmak zorunda değildir. İşçinin işe geç gelip gelmediğinin tespit edilebilmesi için iş saatlerinin sözleşmede belirtilmesi ya da işyerinde ilan edilmesi gerekmektedir. Yargıtay’a göre işçinin m.25’de sayılan kadar uzun olmayan ancak belirli aralıklarla tekrarlanan devamsızlıkları geçerli fesih nedeni olarak kabul edilmektedir. İşe sık sık geç gelmenin geçerli bir fesih nedeni oluşturabilmesi için işçinin işe geç gelmeyi alışkanlık haline getirmesi ve bu durumun işyerinde olumsuzluklara yol açması gerekmektedir.
Üç gün üst üste çocuklarına bakmak için işe gidemeyen işçiye ilişkin olarak devamsızlığın haklı bir sebebe dayandığı ancak bu haklı sebep hakkında işverene bilgi verilmediği ve bu nedenle işyerinde önemli ölçüde olumsuzluklara sebep olduğu gerekçesi ile geçerli fesih nedeninin bulunduğuna karar vermiştir. (Y9HD)
- İşçinin İşvereni Zarara Uğratması; Yargıtay’a göre, işçinin işverene otuz günlük ücreti tutarından daha az bir miktar ödeyemeyecek derecede ve önemsiz sayılamayacak tutarda zarar vermesi iş sözleşmesinin feshi bakımından geçerli bir sebep sayılmalıdır. Buna karşılık ortaya çıkan zarar işçiye kişisel bilgi ve yeterliliği dışında bir iş verilmesinden kaynaklanıyorsa, bu durumda işçinin özen yükümlülüğünün ihlalinden bahsedilemeyeceğinden geçerli neden varlığı olarak kabul edilmemelidir. Ayrıca, işçinin işverene ait eşya, alet ve edevatı, tesisatı işverenin özel izni olmaksızın özel amaçlı olarak kullanması hali de işçinin davranışından kaynaklanan geçerli fesih nedeni sayılabilir.
İş K. m.25 II. Bendinin (1) bendine göre, işçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işverenin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması haklı fesih nedenidir. Bu hükümden hareketle, işçinin bu miktara ulaşmamakla beraber işverenin malına zarar vermesi geçerli fesih nedeni sayılmalıdır. (Y9HD)
- Alkol ve Sigara Kullanma; İşçinin iş saatleri dışında alkollü araç kullanması nedeniyle ehliyetine el konulması bazı durumlarda geçerli fesih nedeni oluşturabilir. İş görme borcunun araç kullanma olduğu şoför işçiler bakımından bu durum önem arz eder, zira işçi iş görme yeterliliğini kaybetmektedir. Yargıtay’a göre sigara içtiği yerde yanıcı madde bulunmasa dahi işe girerken sigara içmediğini belirten ve işverenin sigara içilmemesi yönündeki talimatlarına uymayan ve kapalı alanda sigara içen işçinin davranışı haklı fesih nedeni ağırlığında değilse de geçerli fesih nedeni teşkil eder.
Kendisine tahsis edilmiş olan aracı alkollü olarak kullanan ve ehliyetine 6 ay süre ile el konulan işçinin sözleşmesinin feshedilmesi olayında, işçinin davranışından kaynaklanan geçerli bir sebebin bulunduğuna (Y9HD)
- İşçinin Diğer İşçiler Aleyhine Söylemleri; İşçinin, işverenin başka işçisine sataşması haklı fesih nedeni niteliğindedir olmakla birlikte somut olayın özelliklerine göre işçinin işyerinde bir diğer işçiye veya amirine saygı sınırını aşan söz ve davranışlarda bulunması da geçerli fesih nedeni oluşturur.
Depo sevkiyat bölümünde bulunan üç işçiye bağırarak muhasebe sorumlusunu soran muhasebe sorumlusunun orada olmadığını öğrenince “üçkağıtçı, sahtekâr, yalancı adamlar bunlar, dört aylık sigortamızı yatırmadı, maaşlarımızı eksik yatırdı.” şeklinde sözler sarf eden işçinin davranışını haklı fesih nedeni değil, geçerli fesih nedeni olarak kabul etmiştir. (Y9HD)
Yargıtay, satış elemanı olan işçinin satış müdürü olan amirine karşı “Çocuğum yaşındasın, bana müdürlük mü yapıyorsun” diyerek elini sallamasının geçerli fesih nedeni olarak kabul etmiştir. (Y9HD)
Bir kamu hastanesinde alt işveren olarak hizmet sunan bir firmada güvenlik görevlisi olarak çalışan işçinin aynı hastanede hemşire olarak çalışan bir kişinin Facebook’daki fotoğrafını arkadaşı olmamasına rağmen görüp beğendiği ve fotoğrafa “Çok sade ve güzelsin” şeklinde yorum yaptığı olayda Yargıtay, işçinin davranışının cinsel taciz safhasında olmamakla birlikte sataşma niteliğinde olduğu, olayın işyerini etkilediği ve işyerinde olumsuzluklara yol açtığı gerekçesiyle geçerli bir fesih nedeninin oluştuğuna (Y7HD)
- İşçinin İtaat Borcuna Aykırı Davranışları; TBK’ya göre, işçi, yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır. İşçinin sadakat borcu uyarınca işçi, işin düzgün bir şekilde yapılması, işverene zarar verebilecek durumların engellenmesi, işverenin itibarının sarsılmaması için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. İş ilişkisi taraflar arasındaki güvene dayanır. Güven, işçinin sadakat borcunun bir gereğidir. İşverenin güveni kötüye kullanması İş Kanunu ilgili hükmü uyarınca işveren bakımından haklı fesih nedeni oluşturmaktadır. Diğer yandan işçinin güvenini kötüye kullanma ağırlığına ulaşmayan ancak bu güvenini sarsan ve iş ilişkisinin devamını engelleyecek nitelikteki davranışlar iş sözleşmesinin geçerli nedenle feshine yol açabilir. İşveren işin ifası ve işçilerin işyerindeki davranışları ile ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler bu düzenleme ve talimatlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak mecburiyetindedirler. İşçinin işverenin talimatlarına uymaması aynı zamanda iş görme borcuna da aykırılık oluşturur.
Satın alma bölümünde kıdemli uzman olarak çalışan bir işçinin, işverenin yan sanayi firmasının satın alma raporlarını bulunduğu dosyayı kendi kişisel elektronik posta adresine göndermesi halinde, işçinin haksız çıkar sağladığına ilişkin bir delil bulunmasa dahi işçi ve işveren arasındaki güven ilişkisinin zedelediği sonucuna varılarak geçerli fesih nedeni oluştuğunu (Y9HD)
Aynı işyerinde çalışan üç işçinin aynı gün aynı saatlerde aynı hastanenin acil servisine başvurarak üç gün rapor almaları, üç günün sonunda iş başı yapmalarının ardından, üç işçinin tekrar toplu olarak bir hafta daha rapor almaları olayında, her ne kadar doktor raporunun sahteliği ispatlanamamışsa da işçilerin davranışları ve savunmaları birlikte değerlendirildiğinde işverenin güveninin sarsılmış olduğu kabul edilerek geçerli fesih sebebinin bulunduğuna (Y9HD)
- İşçinin İşyeri Düzenini ve Çalışma Barışını Bozan Diğer Davranışları; İşçinin işyerindeki çalışma düzenini ve barışını bozan davranışları, haklı fesih nedeni oluşturmayan fakat işyerinin normal işleyişine zarar veren, işçinin işveren veya diğer işçilerle geçimsizliğine yol açan ve işyerindeki disiplin kurallarına aykırılık teşkil eden davranışlardır. Örneğin; işçinin başka bir işçi ile kavga etmesi, bazı işçiler hakkında dedikodu yapması, işyerinde sık sık gereksiz tartışmalar çıkararak kötü ilişkiler kurması, işyerinde amirine karşı saygı sınırlarını aşan söz ve davranışlarda bulunması geçerli fesih nedeni olarak kabul edilebilir.
Nöbete sürekli olarak geç gelen işçiyi işverene şikâyet ettiği için bu işçi tarafından darp edilmesi üzerine onu yaralayan işçinin iş sözleşmesinin feshinin geçerli nedene dayandığını (Y9HD)
Forklift aletini kullanma ehliyeti bulunmamasına rağmen, forklift kullanmak suretiyle işçi sağlığı ve güvenliğini tehlikeye atma, kalıp ve duvarlara zarar verme nedeni ile işçinin iş sözleşmesinin feshedilmesi olayında, zararın otuz günlük ücretten az olması nedeni ile haklı nedene dayanılamayacağı, ancak işçinin işçi sağlığı ve iş güvenliğini tehlikeye attığı gerekçesiyle geçerli nedenle feshin mümkün olduğu (Y9HD)
Geçerli Nedenle Fesihte Süre: Geçerli nedenle fesihlerde işçinin savunmasının alınmasından ne kadar süre sonra sözleşmenin feshedileceğine dair somut bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, Yargıtay geçerli nedenlerle fesihlerde sözleşmenin makul bir süre içinde feshedilmesi gerektiğini aksi halde, feshin geçersiz olacağını kararlaştırmaktadır. Yargıtay konuyla ilgili bir kararında makul sürenin 3 ay gibi uzun bir süre olamayacağına hükmetmiştir.
Kaynakça:
- 4857 Sayılı İş Kanunu
- 6098 Sayılı TBK
- ILO 158 No’lu Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Sözleşmesi
- Yargıtay Kararları
- SÜZEK, Sarper, İş Hukuku, 2021 Bası
- İNCİROĞLU, Lütfi, İş Sözleşmesinin Geçerli Nedenle Feshinde Makul Süre Ne Kadar Olmalıdır, Makale
- KAPLAN, Hasan Ali, İş Sözleşmesinde Haklı Fesih ve Geçerli Fesih Ayrımına İlişkin Güncel Sorunlar, NKÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024(2), s.189-214
- AYDOĞDU, Çağlar, İş Sözleşmesinin Feshinde Geçerli Neden Haklı Neden Ayrımı
- AKARPINAR, Zehra, İş Akdinin Geçerli Nedenle Feshi
“Hukuki konularda hak kaybına uğramamak için avukatınızdan destek almanızı tavsiye ederiz.”
Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Av. Arb. Erol Aslan tarafından hazırlanmıştır. Her olaydaki maddi vakalar ve özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.